Nieodpowiednie warunki lokalowe, zbyt niskie wynagrodzenia wykonawców, brak weryfikacji osób uprawnionych do korzystania z porad oraz propozycje powrotu do porad udzielanych za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość – to główne problemy w funkcjonowaniu punktów nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, na które zwrócili uwagę ankietowani.

Badanie zostało przeprowadzone w dniach od 13 grudnia 2023 roku do 31 grudnia 2023 roku za pośrednictwem ankiet zamieszczonych w prowadzonym przez Ministra Sprawiedliwości systemie teleinformatycznym do obsługi nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz edukacji prawnej. W badaniu udział wzięło 1457 osób, z czego jedynie 1102 ankiety zostały wypełnione kompletnie. Ankiety składały się z 11 pytań, z czego 9 pytań było pytaniami zamkniętymi a dwa pytania były otwarte.

Do głównych wniosków należą:

• najwięcej osób wypełniło ankiety z samorządów zawodowych (65%) natomiast z organizacji pozarządowych, które udzielają nieodpłatnej pomocy prawnej 18%, natomiast organizacje pozarządowe, które udzielają porad obywatelskich – 17%;
• 85% ankietowanych, oświadczyło, że w punkcie zapewnione są odpowiednie warunki pracy (najczęściej w punktach brakuje: urządzenia pozwalającego na przenoszenie dokumentacji w postaci elektronicznej, dostępu do bazy aktów prawnych oraz oprogramowania niezbędnego do podejmowania porad zdalnych);
• wskazano, że w większości miejsc przeznaczonych dla osób oczekujących na udzielenie porady jest odpowiednie wyposażenie. Nie mniej jednak należy zwrócić uwagę, że wśród wszystkich ankietowanych wskazano, że w miejscu oczekiwania na udzielenie porady nie ma lub jest ich mało albo są uszkodzone - 137 urny, do których wrzucane są karty pomocy B – co może spowodować, możliwość nie otrzymania wszystkich ankiet od beneficjentów, które następnie są analizowane pod kątem kontroli przez Ministerstwo Sprawiedliwości w corocznej ocenie;
• 54% wszystkich ankietowanych odpowiedziało, że program szkoleń/kursów odpowiada ich potrzebom – należy tu zwrócić uwagę, że kursy doszkalające funkcjonujące w systemie nieodpłatnej pomocy dotyczą głównie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. Wśród odpowiedzi udzielonych przez osoby udzielające nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego (183 osób), prawie 64% osób (117) wskazało, że przygotowywany dla nich program szkoleń i kursów doszkalających odpowiada ich potrzebom. Z kolei wśród odpowiedzi udzielonych przez osoby udzielające nieodpłatnej pomocy prawnej z ramienia samorządów zawodowych (721 osób) odpowiedzi twierdzących było niecałe 50% (358). Zadowolenie z prowadzonych szkoleń wśród osób udzielających wyraziło 57% osób (113).
• 77% respondentów odpowiedziało, że mają możliwość przekazywania uwag starości w trakcie udzielania porad, również 77% ankietowanych odpowiedziało, że planuje kontynuacje udzielenia porad w kolejnym roku;
• tylko 76% ankietowanych odpowiedziało, że podczas świadczenia nieodpłatnej pomocy mają zapewnione poczucie bezpieczeństwa;
• ankietowani odpowiedzieli, że w ich ocenie najbardziej istoty wpływ na efektywność świadczonych przez nich usług ma doświadczenie i wiedza, a najmniej program szkoleń oraz wynagrodzenie;
• 81% ankietowanych odpowiedziało, że ich zdaniem zapisy są prowadzone równomiernie dla każdego z Wykonawców,
• aż 95% respondentów udzieliło odpowiedzi, że lokalizacja punktu zapewnia swobodny dostęp do osób uprawnionych. Wśród odpowiedzi negatywnych wskazano przede wszystkim bariery architektoniczne, które znacznie utrudniają lub uniemożliwiają samodzielne dotarcie do punktu osobom z niepełnosprawnościami oraz że lokalizacja punktu lub sposób jego oznaczenia powoduje trudności w jego identyfikacji. Również zgłaszane były odpowiedzi, że lokalizacja punktu nie zapewnia bezpieczeństwa Wykonawcom;
• prawie 94% ankietowanych odpowiedziało, że w punkcie, w którym udzielają pomocy godziny funkcjonowania są optymalne pod kątem dostępu dla osób uprawnionych;
• Wykonawcy zgłosili również takie problemy jak: obskurne, wymagające remontu pomieszczenia, w których udzielane są porady, brak możliwości weryfikacji osób uprawnionych, zwiększenie wynagrodzenia dla Wykonawców, możliwość udzielania porad zdalnych;
• dla celów poprawy funkcjonalności centralnego systemu teleinformatycznego zgłaszano przede wszystkim: możliwość dodania funkcjonalności, która pozwoli na sprawdzenie liczby zapisanych osób przed rozpoczęciem dyżuru, możliwość zapisania przez Wykonawców beneficjentów na kolejną poradę.

Konieczne wydaje się podjęcie działań legislacyjnych mających na celu umożliwienie udzielania porad za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość oraz możliwość dofinansowania punktów.