Podczas październikowego Kongresu Gmin Wiejskich, przedstawiciele tego środowiska samorządowego sformułowali wobec nowego parlamentu i rządu oczekiwania, które nazwali wyzwaniami.
Po pierwsze, ustrój
Gminy wiejskie oczekują:
- Przeglądu prawa dotyczącego ustroju samorządów pod względem jego funkcjonalności i rozwiązań instytucjonalnych. Przeglądu winne dokonać same samorządy wszystkich szczebli, a także parlament i rząd wraz ze swym zapleczem legislacyjnym oraz teoretycy w zakresie prawa i konstytucji.
- W oparciu o powyższe przeprowadzenia szeroko rozumianej debaty, w wyniku której podjęte będą inicjatywy legislacyjne porządkujące instytucjonalne funkcjonowanie samorządów, a tym samym odblokowujące ich zdolności do wykonywania zadań publicznych. Podjęte zmiany muszą mieć charakter trwały, przynajmniej w perspektywie dziesięcioletniej. Muszą także zmierzać do dalszej decentralizacji państwa.
-
Dokonania w zmianach systemowych regulacji zmierzających do: (a) ustabilizowania systemu funkcjonalnego samorządów wszystkich szczebli oraz podziału ich kompetencji – z wojewodą jako organem posiadającym tylko funkcje nadzorcze oraz władcze związane z bezpieczeństwem państwa; (b) wprowadzenia do powszechnego stosowania i respektowania „klauzuli generalnej” w postępowaniu samorządów, czyli domniemania ich kompetencji we wszystkich sprawach nie zastrzeżonych prawem dla innych organów; (c) trwałego, co do zasady, przestrzegania Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, a szczególnie tych zapisów, które warunkują przekazywanie nowych zadań samorządom wyliczeniem rzeczywistych skutków finansowych ich realizacji, a w konsekwencji ich sfinansowanie z budżetu państwa, lub wskazanie źródeł ich pokrycia; (d) zmiany funkcjonowania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego w kierunku wzmocnienia strony samorządowej w procesie legislacyjnym obejmującym, na równych zasadach, inicjatywy rządowe jak i parlamentarne w sprawach i zadaniach realizowanych przez samorządy; (e) zmiany zasad funkcjonowania Samorządowych Kolegiów Odwoławczych uwzględniających obecny podział administracyjny kraju i pełną zasadę dwuinstancyjności postępowania administracyjnego ze statusem strony dla samorządów w tym postępowaniu.
Po drugie, finanse
Gminy wiejskie oczekują:
- Systemowej weryfikacji ustawy o dochodach JST, tak, aby stworzyć skuteczne mechanizmy wyrównywania szans rozwojowych gmin słabszych ekonomicznie oraz wyrównywania poziomów życia mieszkańców wsi, miast oraz regionów. Obywatelski projekt ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego powinien stanowić kanwę nowego prawa w tym zakresie.
- Systemu rekompensat dla gmin, których rzeczywisty udział w redystrybucji dochodów z PIT i CIT mógłby zostać zmniejszony poprzez centralny system ulg, zwolnień i łagodzenia poziomu fiskalizmu podatkowego.
- Wieloletniego (a nie rocznego) systemu finansowania i rozliczania inwestycji, szczególnie tych z udziałem unijnych środków pomocowych.
- Opracowania jednolitych standardów usług i świadczeń socjalnych, traktowanych jako spełnianie funkcji opiekuńczych państwa. Standardy, jako minimum świadczeń, winne być finansowane z budżetu Państwa, a ich poziom nie może zależeć od zamożności gmin.
- Faktycznego zniesienia samoopodatkowania samorządów za mienie gminne, w tym drogi nie mające statusu dróg publicznych. (Sprawa częściowo załatwiona poprzez ostatnią nowelę ustawy o podatkach i opłatach lokalnych).
- Wprowadzenia subwencji ekologicznej dla samorządów za znajdujące się na ich terenie: parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary „Natura 2000” i inne obszary chronione. Wszystkie one stanowią ujemną determinantę rozwoju gmin.
Po trzecie, rozwój obszarów wiejskich
Gminy wiejskie oczekują:
- Zwrócenia większej uwagi na potrzeby obszarów wiejskich oraz doprowadzenia do właściwej równowagi między strategiami politycznymi dotyczącymi miast i wsi. Doświadczenia lat ubiegłych pokazują, iż model oparty na wzroście rozprzestrzeniających się miast w stosunku do obszarów wiejskich i podmiejskich ma swoje ograniczenia.
- Praktycznego wdrożenia zapisów dokumentu roboczego Komisji Europejskiej w sprawie elementów wspólnych ram strategicznych na lata 2014 – 2020, a także Deklaracji Warszawskiej w sprawie polityki spójności na obszarach wiejskich po 2013 roku, przyjętej przez Europejski Kongres Gmin Wiejskich w Warszawie 20 października 2011 roku.
- Oddzielenia i dostrzeżenia fundamentalnych różnic pomiędzy nakładami na wsparcie funkcjonowania gospodarki rolnej i rolno-spożywczej od potrzeb na rozwój obszarów wiejskich, szczególnie w zakresie dostępu do usług publicznych. Niestety, dla wielu polityków wieś kojarzy się wyłącznie z produkcją rolną.
- Podjęcia prac nad budową krajowej polityki wiejskiej. Zwracamy uwagę, że dokument ten powinien powstawać równolegle z tworzoną krajową polityką miejską. Oba dokumenty strategiczne winne być względem siebie komplementarne i jako całość tworzyć spójną i kompletną politykę rozwoju kraju.
Po czwarte, oświata
Gminy wiejskie oczekują:
- Podjęcia rzeczywistej (a nie pozornej) i efektywnej pracy nad naprawą prawa oświatowego. Nowe prawo, ustanowione we współpracy z samorządem, winno być zorientowane na dbałość o należyte kształcenie i wychowanie młodego pokolenia, na wyrównywanie szans życiowych młodych Polaków, także tych ze wsi i małych miasteczek. Musi także stwarzać optymalne warunki finansowe i organizacyjne dla prowadzenia szkół przez polskie samorządy.
- Zwiększenia środków na oświatę w budżecie państwa, uwzględniających rzeczywiste koszty jej funkcjonowania wraz z prowadzeniem przedszkoli.
- Opracowania standardów edukacyjnych i podporządkowania im państwowych środków na oświatę oraz właściwego postępowania nadzoru oświatowego (kuratorów) w kształtowaniu sieci szkolnej.
- Pilnej nowelizacji Karty Nauczyciela, a w szczególności: (a) podwyższenia pensum dydaktycznego do co najmniej 20 godzin tygodniowo (według OECD polski nauczyciel przepracowuje 637 godzin dydaktycznych rocznie wobec średniej: 795 godzin w przedszkolu i 661 w liceum); (b) likwidacji dodatku wiejskiego i mieszkaniowego; (c) uzależnienia awansu zawodowego od rzeczywistych osiągnięć dydaktycznych i wychowawczych nauczyciela; (d) uzależnienia zarobków nauczyciela od typu szkoły i placówki, w której pracuje; (e) zmiany systemowej urlopów na podratowanie zdrowia polegającej przede wszystkim na zmianie zasad i wymiaru ich udzielania oraz traktowania tychże jako zasiłków chorobowych płatnych przez ZUS; (e) zmiany zasad urlopów wypoczynkowych, dostosowując je do Prawa pracy oraz do zasady, że przerwy świąteczne i wakacyjne, dni wolne od zajęć dydaktycznych nie oznaczają z automatu prawa nauczyciela do nie świadczenia pracy.
- Bezwzględnego utrzymania uzasadnionych preferencji dla gmin wiejskich w systemie finansowania polskiej oświaty, z uwzględnieniem wielkości wiejskich oddziałów oraz uznaniem, że obok nauczyciela i klasy; autobus szkolny i świetlica to integralne składniki wiejskiej szkoły.
