Ważnym dla ekonomiki podmiotu leczniczego, a jednocześnie pozytywnie wpływającym na poprawę bezpieczeństwa mieszkańców jest uczestniczenie w programach profilaktycznych.

Podstawą prawną regulującą ten obszar jest głównie nowelizacja ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.), która to nałożyła na jednostki samorządu terytorialnego realizujące i finansujące programy zdrowotne obowiązek przekazania projektu programu do Agencji Oceny Technologii Medycznych (AOTM) w celu ich zaopiniowania, przy czym Agencja jest zobowiązana sporządzić swoją opinię w ciągu 3 miesięcy (art. 48 ust. 2a i 2b ustawy).

W ramach działań profilaktycznych pacjenci mogą skorzystać z bezpłatnych badań w kierunku wybranych chorób, finansowanych przez NFZ lub przez ministerstwo zdrowia.

Niektóre z programów realizowane są w całym kraju, część – tylko w niektórych województwach. W celu sprawdzenia, które z programów profilaktycznych prowadzone są w danym województwie można kontaktować się z właściwym oddziałem Funduszu lub zapytać o to lekarza POZ.

Uczestnictwo w jednym z wielu programów profilaktycznych możliwe jest w drodze uczestnictwa w konkursie i wg tam określonych reguł zawarcia z dysponentem środków stosownej umowy. Tak pozyskane środki z jednej strony pozwalają JST realizować spoczywające na niej zadania (np. przeciwdziałanie narkomani, alkoholizmowi czy innym chorobom społecznym i skutkom z tych chorób wynikających). Uzyskanie środków pozwala także na wsparcie finansowe działalności własnego podmiotu leczniczego poprzez zlecenie mu prowadzenia danego programu profilaktycznego, bowiem dalsza dyspozycja pozyskanych środków realizowana jest wg ustalonych przez JST zasad.

Realizowane programy zdrowotne nie powinny być jednak oderwane od regionalnych, czy lokalnych realiów, a wręcz powinny stanowić ważny element strategii działania JST w zakresie ochrony zdrowia. Ponadto fazę planowania programu należy poprzedzić analizą potrzeb zdrowotnych oraz sytuacji epidemiologicznej na obszarze danej JST. Rozeznanie to powinna obejmować analizę: interesariuszy, problemów zdrowotnych, celów programu profilaktycznego oraz obowiązującej strategii.

Istotnym jest także to, że programy zdrowotne powinny odnosić się do celów strategii krajowych i międzynarodowych, wpisując się w priorytety polityk zdrowotnych.

Przepisy prawa obecnie nie precyzują jakie elementy powinny znaleźć się programach zdrowotnych opracowywanych przez JST. Można się jednak posiłkować wytycznymi zawartymi w Zarządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2010 roku w sprawie prowadzenia prac nad opracowaniem i realizacją programów zdrowotnych. W powoływanym Zarządzeniu opracowany został schemat programu zdrowotnego wykorzystywany do użytku wewnętrznego MZ. Ponadto przy konstruowaniu programu warto także rozważyć propozycję opracowaną przez Agencję Oceny Technologii Medycznych. Schemat ten nie ma rangi obowiązującej dla JST, jest natomiast podpowiedzią dla osób przygotowujących programy zdrowotne.

Wytyczne AOTM w zakresie przygotowywania efektywnych samorządowych programów zdrowotnych dostępne są na stronie http://www.aotm.gov.pl w zakładce Samorządowe programy zdrowotne. Można tam znaleźć:

• Najczęstsze pytania (interpretacje prawne DP Min. Zdrowia)
• Zalecenia dotyczące pożądanych cech programu zdrowotnego (oparte na metodologii przyjętej na świecie)
• Opinie wydane przez Prezesa AOTM
• Schemat Programu Zdrowotnego (zalecany) – przedstawia podstawowe informacje przydatne przy projektowaniu programu zdrowotnego – należy wykorzystać jego punkty główne, natomiast rozwinięcie w podpunkty jest wskazane, adekwatnie do potrzeb programu

Do programów profilaktycznych finansowanych przez NFZ można zaliczyć:

• Program profilaktyki raka piersi (mammografia)
• Program profilaktyki raka szyjki macicy (cytologia)
• Program profilaktyki gruźlicy
• Program badań prenatalnych
• Program profilaktyki chorób układu krążenia
• Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP)

Warto tu podkreślić, że zgodnie z ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w przypadku programów zdrowotnych realizowanych przez inne niż NFZ podmioty, wyboru realizatora programu zdrowotnego dokonuje się w drodze konkursu ofert, z zastrzeżeniem odrębnych przepisów.

Odmienne zasady przekazywania środków na realizację programów zdrowotnych ustanowiono samodzielnym publicznym zakładom opieki zdrowotnej. Do warunków i trybu przekazywania środków publicznych przez dysponentów tych środków (np. JST) nie mają zastosowania przepisy o zamówieniach publicznych. Niestety ustawodawca nie sprecyzował, czy należy przez to rozumieć również obowiązek przeprowadzania konkursu ofert. Wydaje się, że nie. Szczegółowe warunki przekazania SPZOZ-om środków publicznych na realizację programów zdrowotnych, sposób rozliczania tych środków oraz sprawowanie kontroli reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 lipca 2005 roku. Zgodnie z powołanym aktem wykonawczym przekazanie przez zleceniodawcę środków publicznych na realizację programów zdrowotnych następuje na podstawie umowy o realizację zadania.

Podmiot tworzący może również przekazać środki na realizację programów zdrowotnych w formie dotacji.

Warto tu także dodać, że nie ma przeszkód by zlecić realizację przynajmniej niektórych zadań przewidzianych w programie zdrowotnym organizacjom obywatelskim (na zasadach określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie).

Źródło: materiał powstał w ramach projektu "Innowacyjna i sprawna administracja" współfinansowanego ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, a realizowanego przez Związek Powiatów Polskich; autor: Janusz Atłachowicz