Rok szkolny to czas, w którym rodzice dzieci w wieku szkolnym muszą liczyć się z niespodziewanymi sytuacjami wymagającymi natychmiastowej interwencji – choroba, wypadek, nagła potrzeba opieki. W takich przypadkach pracownicy mają do dyspozycji kilka rodzajów zwolnień: 2 dni z powodu siły wyższej, 2 dni na opiekę nad dzieckiem oraz 5 dni urlopu opiekuńczego. Choć na pierwszy rzut oka brzmią podobnie, różnią się zakresem i konsekwencjami finansowymi.

Zwolnienie z powodu siły wyższej

Zgodnie z art. 148 Kodeksu pracy, obowiązującym od 2023 roku, pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy z powodu nagłych, rodzinnych sytuacji spowodowanych chorobą lub wypadkiem, które wymagają jego natychmiastowej obecności. Jak podkreśla Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki, nie każde wyjście z pracy można uzasadnić „siłą wyższą”. Chodzi wyłącznie o sytuacje nagłe, nieprzewidziane, których nie można było uniknąć – np. wypadek dziecka na lekcji wychowania fizycznego czy zasłabnięcie małżonka.

Pracownik może wykorzystać zwolnienie w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w roku kalendarzowym, decydując o sposobie jego rozliczania przy pierwszym wniosku. W przypadku osób zatrudnionych na część etatu liczba godzin ustalana jest proporcjonalnie. Wniosek można złożyć w dowolnej formie – ustnie, SMS-em, mailem czy telefonicznie – a pracodawca nie może żądać dokumentowania zdarzenia. Za czas zwolnienia pracownik otrzymuje jednak tylko połowę wynagrodzenia.

Opieka nad dzieckiem

Drugim uprawnieniem jest tzw. opieka nad dzieckiem, przewidziana w art. 188 Kodeksu pracy. Przysługuje ona wyłącznie rodzicom dzieci, które nie ukończyły 14 lat, i obejmuje 2 dni lub 16 godzin w roku. W przeciwieństwie do zwolnienia z powodu siły wyższej, z opieki można skorzystać nie tylko w nagłych wypadkach, ale także wtedy, gdy dziecko po prostu potrzebuje opieki – np. podczas choroby. Za ten czas pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia.

W przypadku obojga rodziców limit 2 dni lub 16 godzin jest wspólny, co oznacza, że mogą się nim podzielić, ale łącznie nie mogą przekroczyć tego wymiaru. Nie jest więc możliwe, by każde z rodziców skorzystało z pełnego wymiaru opieki niezależnie od siebie.

Wolne z powodu siły wyższej – dla każdego

Zwolnienie z powodu siły wyższej przysługuje natomiast każdemu pracownikowi, niezależnie od tego, czy ma dzieci, czy nie. Oznacza to, że w przypadku pilnej sytuacji rodzinnej oboje małżonkowie mogą wziąć po 2 dni wolnego, nawet jeśli dotyczy to tego samego zdarzenia. W praktyce daje to rodzinie łącznie 4 dni lub 32 godziny wolnego rocznie w sytuacjach nadzwyczajnych.

Urlop opiekuńczy – pomoc dla dorosłych i starszych

Trzecią opcją jest tzw. urlop opiekuńczy, wprowadzony do Kodeksu pracy w 2023 roku (art. 173). Przysługuje on pracownikowi, który musi zapewnić osobistą opiekę lub wsparcie członkowi rodziny lub osobie mieszkającej we wspólnym gospodarstwie domowym wymagającej znacznej pomocy z powodu poważnych względów medycznych. Może to być nie tylko dziecko, ale także małżonek, rodzic czy dorosłe dziecko. Urlop opiekuńczy trwa do 5 dni w roku i jest bezpłatny, choć wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą inne uprawnienia pracownicze. Wniosek należy złożyć co najmniej jeden dzień przed planowanym rozpoczęciem wolnego.

Jakie wolne wybrać?

Wybór odpowiedniego rodzaju zwolnienia zależy od charakteru sytuacji i jej pilności. Jeśli zdarzenie jest nagłe i wymaga natychmiastowego opuszczenia pracy – właściwym rozwiązaniem jest zwolnienie z powodu siły wyższej. Gdy dziecko potrzebuje opieki z powodu choroby, ale sytuacja nie jest dramatyczna – lepiej skorzystać z opieki na dziecko. W przypadkach wymagających dłuższej obecności przy bliskim, który wymaga wsparcia – pomocny będzie urlop opiekuńczy.

W praktyce oznacza to, że rodzic ma do dyspozycji nawet 6 dni lub 48 godzin rocznie różnego rodzaju zwolnień, które pozwalają łączyć życie zawodowe z rodzinnym. Warto jednak pamiętać, że każde z nich rządzi się własnymi zasadami – zwłaszcza w kwestii wynagrodzenia i sposobu składania wniosków. Świadomy wybór uprawnienia może pozwolić nie tylko na szybką reakcję w nagłej sytuacji, ale też na uniknięcie niepotrzebnych nieporozumień z pracodawcą.

Źródło: PIP