W odpowiedzi na wyzwania, przed którymi stoją polska nauka i gospodarka w procesie realizacji nowego modelu rozwojowego zarysowanego w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przygotowało projektu ustawy o Narodowym Instytucie Technologicznym.
Aktualnie funkcjonuje 114 instytutów badawczych, które prowadzą badania w niemal wszystkich obszarach nauki – począwszy od nauk technicznych i ścisłych, przez przyrodnicze, rolnicze i medyczne, aż po nauki społeczne. Zdaniem projektodawców funkcjonowanie odrębnych instytutów badawczych, nadzorowanych przez 16 ministrów prowadzi do rozpraszania zasobów. W związku z czym podjęto decyzję o konieczności przeprowadzenia głębokiej reformy instytutów badawczych.
Rekomendowane jest w związku z tym utworzenie NIT, będącego organizacją o charakterze macierzowym, zintegrowaną i zorientowaną na realizację wskazanych przez Rząd RP celów, powstałą w wyniku włączenia do niego części obecnie funkcjonujących instytutów badawczych dysponujących odpowiednim potencjałem do realizacji celu działalności NIT. Będzie to struktura dysponująca znaczną autonomią w zakresie realizacji wskazanych w ustawie zadań. NIT zapewni bardziej efektywne zarządzanie instytutami badawczymi, które wejdą w jego skład. Dokona się to m. in. przez ujednolicenie mechanizmów zarządzania finansami, zasobami ludzkimi, nieruchomościami oraz prawami własności intelektualnej. Stworzy to także możliwość efektywnego nadzoru nad działalnością zintegrowanych w nim instytutów.
NIT będzie państwową osobą prawną. Proponuje się, aby siedzibą NIT było miasto stołeczne Warszawa.
Celem działalności NIT będzie prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych szczególnie ważnych dla realizacji polityki gospodarczej, naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa określonej w strategiach rozwoju, głównie SOR, i Krajowym Programie Badań. Głównymi zadaniami NIT, które mają prowadzić do urzeczywistniania tego celu, będzie realizacja projektów badawczych oraz komercjalizacja wyników badań naukowych i prac rozwojowych.
NIT będzie mógł prowadzić, obok działalności niegospodarczej w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych, także działalność gospodarczą pod warunkiem, że działalność ta będzie wyodrębniona pod względem finansowym i rachunkowym z działalności o charakterze niegospodarczym i nie będzie w żadnej formie finansowana ze środków pochodzących z budżetu państwa.
NIT będzie mógł tworzyć spółki prawa handlowego, a także obejmować lub nabywać akcje lub udziały w takich spółkach.
Obok przedsiębiorców i administracji publicznej kolejnymi kluczowymi partnerami NIT będą uczelnie. W celu zacieśnienia współpracy NIT z uczelniami powinna ona przybrać charakter zinstytucjonalizowany, oparty na umowie dotyczącej przede wszystkim kwestii kształcenia kadr oraz wspólnej realizacji projektów badawczych.
Organami NIT będą Prezes NIT i Rada NIT. Prezesa NIT będzie powoływał na okres 4 lat i odwoływał minister właściwy do spraw nauki. Prezes NIT będzie działał przy wsparciu Wiceprezesów NIT, których, na jego wniosek, będzie powoływał na okres 4 lat i odwoływał minister właściwy do spraw nauki. W ustawie określono także zasady wynagradzania Prezesa i Wiceprezesów NIT, wymagania jakie powinni spełnić kandydaci na te stanowiska, ich zadania a także przypadki odwołania z pełnionej funkcji. Przy Prezesie NIT planuje się powołanie Kolegium Doradców będącego gremium o charakterze opiniodawczo-doradczym.
Podstawową jednostką organizacyjną w strukturze NIT będzie instytut. W instytucie będą prowadzone wszystkie badania naukowe i prace rozwojowe, a także komercjalizowane ich wyniki. Poszczególne instytuty będą zgrupowane w ramach centrów kompetencji, stosownie do obszarów prowadzonej działalności. Działalność centrów kompetencji będzie polegać na koordynacji realizacji projektów badawczych przez instytuty, w tym przez zarządzanie wykorzystaniem infrastruktury badawczej.
Jedną z najważniejszych korzyści płynących z utworzenia NIT będzie możliwość łatwiejszego realizowania interdyscyplinarnych projektów badawczych.
W przepisach określono także ramy gospodarki finansowej NIT prowadzonej na podstawie rocznego planu finansowego, o którym mowa w przepisach o finansach publicznych, ustalanego na okres roku obrotowego.
Nadzór nad działalnością NIT pod względem legalności, celowości i gospodarności będzie sprawował minister właściwy do spraw nauki.
Projekt określa także listę instytutów badawczych, które z dniem 1 stycznia 2018 r. zostaną włączone do NIT z mocy ustawy. Nie wyklucza to jednak późniejszego włączania do NIT innych instytutów badawczych.
