Na posiedzenie sejmowej Podkomisji stałej ds. jakości kształcenia i wychowania Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało informację na temat badanie jakości edukacji.

Badanie jakości edukacji jest prowadzone m.in. poprzez:

1) egzaminy zewnętrzne;

2) nadzór pedagogiczny.

Egzaminy zewnętrzne

Jednym z celów przeprowadzania egzaminów zewnętrznych jest stworzenie warunków dających możliwość dokonywania oceny wiadomości i umiejętności uczniów oraz absolwentów według jednakowych kryteriów. Dzięki temu wyniki egzaminów zewnętrznych są porównywalne w skali ogólnopolskiej.

Przeprowadzanie w szkole analizy wyników egzaminów zewnętrznych oraz formułowanie na tej podstawie wniosków i rekomendacji do dalszej pracy, jest jednym z wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz. U. poz. 1214) i badanych w procesie ewaluacji zewnętrznej realizowanej w ramach nadzoru pedagogicznego.

Publikacje Instytutu Badań Edukacyjnych

Wykorzystywanie wyników egzaminów zewnętrznych w pracy szkoły było przedmiotem badań realizowanych przez Instytut Badań Edukacyjnych, przedstawionych w publikacji Raport o stanie edukacji 2014 – Egzaminy zewnętrzne w polityce i praktyce edukacyjnej. Z badania wynika, że w szkołach dokonywane są analizy wyników egzaminacyjnych. Najczęściej motywacją do gromadzenia i przetwarzania danych egzaminacyjnych są przepisy prawa dotyczące nadzoru pedagogicznego. Wyniki egzaminów są postrzegane przez dyrektora i nauczycieli jako bardzo istotne źródło informacji, które powinno być wykorzystane do podejmowania decyzji. Najczęściej wyniki przeprowadzonych analiz służą do: „intensyfikacji pracy nad konkretnymi umiejętnościami/przedmiotami, przede wszystkim poprzez zwiększenie liczby konkretnych ćwiczeń i liczby zajęć na których pracuje się nad umiejętnościami uznanymi za słabiej opanowane, a nie bardziej ogólne doskonalenie sposobów nauczania, czy modyfikacje w warsztacie pracy”.

Wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli dotyczącej egzaminów zewnętrznych

W dniach od 20 lutego do 30 maja 2014 r. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrolę planową pn. System egzaminów zewnętrznych w oświacie, obejmując nią lata 2009-2014. W podsumowaniu wyników kontroli NIK wskazał na następujące nieprawidłowości:

• w zakresie systemu egzaminów zewnętrznych – CKE nie dokonywała obowiązkowej corocznej ewaluacji, w tym także procesu przygotowywania materiałów egzaminacyjnych, przeprowadzania egzaminów oraz pracy egzaminatorów;
• w zakresie przygotowania testów egzaminacyjnych; przyjęty sposób przygotowania testów nie był w pełni rzetelny;
• w zakresie równego traktowania zdających na etapie wglądu do prac egzaminacyjnych mechanizmy kontrolne nie były w pełni skuteczne;
• w zakresie analizy wyników egzaminów zewnętrznych przeprowadzanych przez szkoły; ograniczano się głównie do badania ilościowego danych egzaminacyjnych;
• w zakresie spełniania przez system egzaminów zewnętrznych funkcji diagnostyczno-ewaluacyjnej, związanej z monitorowaniem i ewaluacją procesów edukacyjnych w szkołach, co powinno skutkować dostarczaniem rzetelnej i adekwatnej informacji organom administracji publicznej odpowiedzialnym za kształtowanie polityki państwa w dziedzinie edukacji;
• w zakresie corocznych sprawozdań z przeprowadzonych egzaminów zewnętrznych, w których brakuje szczegółowej analizy i oceny trendu kluczowych kompetencji uczniów na poszczególnych etapach edukacji oraz wskazania, jakie czynniki i z jakim nasileniem wpływają na wyniki egzaminów zewnętrznych;
• w zakresie progu zdawalności egzaminów maturalnych z przedmiotów obowiązkowych, który został określony na zbyt niskim poziomie;
• w zakresie usprawnienia procesu rekrutacji na studia wyższe; proces ten nie jest właściwym potwierdzeniem ich wiedzy i umiejętności;
• w zakresie oceniania prac egzaminacyjnych, w trakcie którego występowały błędy w stosowaniu schematu (modelu) odpowiedzi zadań otwartych
• w zakresie inicjowania lub organizowania badań, analiz i innowacji przez CKE w dziedzinie oceniania i egzaminowania;

Wdrażanie zaleceń z kontroli NIK

1. Zgodnie z pismem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lutego 2015 r. do Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, CKE we współpracy z okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi rozpoczęły wdrażanie zaleceń z kontroli, zwłaszcza w zakresie przygotowania testów egzaminacyjnych oraz równego traktowania zdających na etapie wglądu do prac egzaminacyjnych.

2. W celu zapewnienia pełnej spójności i lepszej efektywności systemu egzaminacyjnego, ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 357), zmodyfikowany został dotychczasowy system egzaminów zewnętrznych poprzez przekazanie CKE pełnego nadzoru nad oke.

3. Ustawa z dnia 23 czerwca 2016 r. w sprawie zmiany ustawy o systemie oświaty:

• Likwidacja sprawdzianu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej
• Odwołanie od wyniku egzaminu maturalnego
• Możliwość wykonywania fotografii swojej pracy egzaminacyjnej podczas dokonywania wglądu
• Konieczność wyznaczenia przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej innego egzaminatora, wpisanego do ewidencji egzaminatorów, do przeprowadzenia weryfikacji sumy punktów, niż ten, który sprawdzał i oceniał pracę egzaminacyjną.

4. W dniach 30 maja i 4 czerwca 2016 r. odbyły się w Ministerstwie Edukacji Narodowej debaty dotyczące systemu egzaminów zewnętrznych. W trakcie spotkań zwrócono uwagę na problemy funkcjonowania tego systemu i pożądane kierunki rozwoju oceniania zewnętrznego.

W trakcie spotkań zwrócono uwagę na następujące problemy funkcjonowania tego systemu:

• uczenie w szkołach „pod testy”;
• niski, trzydziestoprocentowy próg zdawalności;
• pomijanie istotnych sprawności w procesie nauczania (np. sprawności mówienia, badań laboratoryjnych, pracy w grupie), ponieważ nie są one sprawdzane i oceniane na egzaminach zewnętrznych;
• brak sprawdzania umiejętności praktycznych, zwłaszcza na egzaminach zawodowych;
• pytania egzaminacyjne układane przez nauczycieli akademickich nie zawsze zawierają treści wymagane przez podstawę programową;
• brak obiektywizmu w ocenianiu błędów rzeczowych (to co dla jednego egzaminatora jest błędem rzeczowym, dla drugiego już nie);
• skomplikowane procedury przeprowadzania egzaminów zewnętrznych;
• nieweryfikowalność ustnego egzaminu maturalnego, zróżnicowany poziom trudności losowanych pytań z języka polskiego;
• niewykorzystywanie doświadczeń zagranicznych w konstruowaniu np. egzaminu maturalnego;
• brak wykorzystania skali centylowej w rekrutacji na studia wyższe;
• zróżnicowany poziom trudności pomiędzy starą i nową formułą egzaminu maturalnego;
• zbyt dużo zadań w arkuszu na egzaminie maturalnym;
• niemożność wyliczenia EWD z przedmiotów przyrodniczych, ponieważ na egzaminie gimnazjalnym zakres sprawdzania wiedzy z tych nauk jest znikomy;
• zbyt wczesny termin egzaminów zewnętrznych dezorganizuje pracę szkoły;
• pozorność egzaminu z przedmiotu dodatkowego na egzaminie maturalnym; absolwenci często przystępują do niego tylko po to, by wypełnić wymóg formalny, nie próbując nawet odpowiadać na pytania egzaminacyjne

Podczas debat wskazano również pożądane kierunki rozwoju oceniania zewnętrznego:

• egzaminy zewnętrzne powinny sprawdzać w większym stopniu umiejętności praktyczne, a nie wiedzę encyklopedyczną; dotyczy to szczególnie egzaminów zawodowych;
• wykorzystanie wyników egzaminów zewnętrznych nie powinno się sprowadzać do rankingowania szkół;
• należałoby utworzyć ośrodki egzaminacyjne do przeprowadzania egzaminów zawodowych;
• należałoby wprowadzić możliwość korzystania na egzaminach zewnętrznych z podręczników, encyklopedii itp.;
• zdawalność egzaminu z przedmiotu dodatkowego na poziomie rozszerzonym powinna mieć próg 50%;
• należy odbiurokratyzować procedury maturalne;
• albo próg zdawalności egzaminu maturalnego powinien być wyższy, albo trudniejszy jego poziom; należy przywrócić prestiż egzaminowi maturalnemu;
• należy zrezygnować na egzaminie maturalnym z tekstów kultury na rzecz tekstów literackich;
• orzeczenia, na podstawie których uczniowie przystępują do egzaminów z dostosowaniami, powinny być im przypisane aż do czasu, gdy będą poszukiwać pracy – to wykluczy nadużywanie orzeczeń;
• należy znieść egzamin gimnazjalny z języka obcego na poziomie rozszerzonym;
• zadania egzaminacyjne powinna tworzyć inna instytucja niż ta, która sprawdza i ocenia prace egzaminacyjne, ponieważ w razie odwołań od wyników egzaminu, okręgowe komisje egzaminacyjne są sędziami we własnej sprawie.

W kolejnym artykule przybliżymy Państwu kwestię badania jakości edukacji poprzez nadzór pedagogiczny.