Rozporządzenie Rady Ministrów wyłączyło z obszaru Świętokrzyskiego Parku Narodowego trzy działki, choć nie było ku temu ustawowych podstaw. Według NIK wadliwie przebiegał również proces konsultacji społecznych i opiniowania projektu rozporządzenia. Właściwy minister nie opracował w terminie planu ochrony dla ŚPN.

Świętokrzyski Park Narodowy (ŚPN) został utworzony na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1950 r. Pierwotnie jego powierzchnia wynosiła 6054,09 ha i obejmowała swym zasięgiem grunty Skarbu Państwa (5803,57 ha) oraz grunty będące własnością innych podmiotów (250,52 ha).

Następnie granice Parku zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 1996 r. w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego – jego obszar został powiększony o część wschodnią Pasma Klonowskiego i kserotermiczną Skarpę Zapusty.

W przygotowywanym w Ministerstwie w 2019 r. projekcie rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego przewidziano wyłączenie z granic Parku nieruchomości gruntowych stanowiących własność Skarbu Państwa, znajdujących się w wieczystym użytkowaniu Parku, leżących na terenie gminy Nowa Słupia, o nr ewidencyjnych 2039/1, 2039/2, 2039/3 o łącznej powierzchni 1,3447 ha oraz działek stanowiących własność Domu Zakonnego Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, leżących na terenie gminy Nowa Słupia, o nr 2003 i 2040 o łącznej powierzchni 3,9736 ha, tworzących enklawę na wzgórzu Święty Krzyż. W 2020 r. Ministerstwo ponownie przystąpiło do prac nad projektem rozporządzenia przewidującym wyłączenie z granic Parku tylko trzech ww. działek ewidencyjnych o powierzchni 1,3447 ha. W dniu 2 lutego 2022 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2021 r. w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, którym obszar ŚPN został zmniejszony o te działki.

Kontrola została przeprowadzona z inicjatywy własnej NIK. Istotny wpływ na jej podjęcie miały również sygnały od organizacji pozarządowych i osób fizycznych dotyczące w szczególności planowanego wyłączenia działek z obszaru ŚPN oraz niewłaściwego zarządzania Parkiem.

Ustawa o ochronie przyrody (dalej: uoop) w art. 10 ust. 1a stanowi, że likwidacja lub zmniejszenie obszaru parku narodowego może nastąpić wyłącznie, gdy dany obszar bezpowrotnie utracił wartości przyrodnicze i kulturowe. W trakcie prac nad projektem przedmiotowego rozporządzenia minister właściwy do spraw środowiska nie wykazał zaistnienia tej przesłanki wobec planowanego do wyłączenia z obszaru ŚPN terenu położonego na wzgórzu Święty Krzyż o pow. ok. 1,35 ha, co Najwyższa Izba Kontroli oceniła negatywnie.

W uzasadnieniu do projektu rozporządzenia wskazano, że wyłączenie tych działek zlokalizowanych w otoczeniu budowli wynika z wieloletnich antropogenicznych wpływów związanych z zurbanizowaniem tych działek (budynki i budowle, utwardzenie nawierzchni dróg, pielęgnowane trawniki oraz zadrzewienia, itp.). W toku kontroli zidentyfikowano co najmniej dziewięć działek na obszarze Parku o podobnym stanie zagospodarowania, które jednak nie zostały przewidziane do wyłączenia z granic Parku.

Resort podczas prac legislacyjnych argumentował, że ŚPN nie ulegnie zmniejszeniu, albowiem do jego obszaru planowanie jest włączenie innych działek o łącznej powierzchni 62,5 ha. Zdaniem NIK, takie podejście może doprowadzić do wystąpienia niebezpiecznego precedensu, bowiem pod pretekstem powiększenia granic parku narodowego będzie możliwie wyłączanie z jego granic obszarów cennych przyrodniczo i kulturowo.

Tym bardziej, że w Raporcie z konsultacji publicznych i opiniowania projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego podano, że nieruchomości na Świętym Krzyżu w pełni zachowały wartości kulturowe, co zostało potwierdzone wpisem do rejestru zabytków oraz ustanowieniem przez Prezydenta RP pomnika kultury na tym obszarze.

Nieprawidłowo przebiegał proces opiniowania i konsultacji publicznych projektu rozporządzenia: przekazano go we wrześniu 2020 r. tylko dziewięciu wybranym organizacjom pozarządowym, którym nie zapewniono wymaganego 30-dniowego terminu na przedstawienie opinii (wbrew art. 10 ust. 2 uoop). Dopiero podczas kontroli NIK, w lipcu 2021 r., Ministerstwo ponownie poddało projekt rozporządzenia opiniowaniu przez zainteresowane organizacje pozarządowe, zapewniając im ustawowy termin na złożenie uwag.

Podczas konsultacji publicznych Ministerstwo nie wskazało terminu przedstawienia odpowiedzi na opinie i podsumowania wyników konsultacji. Część uwag do projektu rozporządzenia zgłaszanych w ramach konsultacji publicznych w 2020 r. zamieściło na stronie BIP Rządowego Centrum Legislacyjnego z opóźnieniem. Ponadto przy pracach nad projektem rozporządzenia nie sporządzono publicznej listy interesariuszy.

Minister przekazał projekt rozporządzenia do uzgodnień członkom Rady Ministrów, Prezesowi RCL oraz Koordynatorowi Oceny Skutków Regulacji w KPRM. Nie dołączył jednak do niego mapy przebiegu granic ŚPN i jego otuliny. Również w trakcie konsultacji publicznych niektóre organizacje pozarządowe wskazywały, że brak takiej mapy znacząco utrudnia analizę skutków projektu rozporządzenia.

Minister nie sprawował właściwie nadzoru nad działalnością Parku. Do zakończenia kontroli (3 grudnia 2021 r.) nie ustanowił planu ochrony dla ŚPN, choć ustawowy termin na jego sporządzenie upłynął w listopadzie 2018 r., a Dyrektor Parku projekt tego dokumentu przekazał do Ministerstwa w sierpniu 2017 r. Zamiast tego ustanawiał (w cyklach dwuletnich) zadania ochronne dla ŚPN – poprzez zarządzenia sporządzone na podstawie projektów tych zadań opracowywanych przez ŚPN. W dwóch zarządzeniach informacje były nierzetelne. W szczególności wskazano w nich nieistniejące na obszarze ŚPN szlaki turystyczne i ścieżki edukacyjne; jako jeden ze sposobów ochrony czynnej ekosystemów na obszarach ochrony krajobrazowej wskazano planowane usunięcie drzew i krzewów na terenie przewidzianym pod budowę nowego centrum edukacyjnego. Dane dotyczące limitów osób mogących jednocześnie przebywać w miejscach udostępnianych były rozbieżne z danymi zawartymi w opracowaniu eksperckim pn. Operat udostępniania Parku i edukacji, wykonanym na potrzeby sporządzenia planu ochrony dla ŚPN.

Departament Ochrony Przyrody Ministerstwa nie sporządzał pisemnych ocen okresowych Dyrektora ŚPN i funkcjonowania Parku, a także nie wyegzekwował od ŚPN przedłożenia planów działalności oraz sprawozdań z wykonania tych planów, sporządzonych w formacie zgodnym ze wzorami stanowiącymi załącznik do działań nadzorczych Ministra Środowiska wobec parków narodowych.

Minister nie sporządzał wymaganych ustawowo rocznych sprawozdań zbiorczych z działalności parków narodowych (w tym ŚPN). Dodatkowo przez 10 lat wbrew nakazowi uoop nie określił w drodze rozporządzenia warunków wynagradzania za pracę pracowników parków narodowych i przyznawania im innych świadczeń związanych z pracą.

WNIOSKI 

Prezes Rady Ministrów - wniosek de lege ferenda

Jako że wyniki kontroli wskazują na brak przesłanek do wyłączenia trzech działek z obszaru ŚPN, Najwyższa Izba Kontroli wnosi o podjęcie działań mających na celu nowelizację rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2021 r. w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, polegającą na ponownym włączeniu w granice ŚPN działek ewidencyjnych stanowiących własność Skarbu Państwa, leżących na terenie gminy Nowa Słupia, o nr 2039/1, 2039/2, 2039/3 o łącznej powierzchni 1,3447 ha, tworzących enklawę na wzgórzu Święty Krzyż.

Minister Klimatu i Środowiska - wnioski de lege ferenda
NIK wnosi o:

• wydanie rozporządzenia określającego warunki wynagradzania za pracę pracowników parków narodowych i przyznawania im innych świadczeń związanych z pracą, na podstawie art. 103 ust. 5 uoop;
• wydanie rozporządzenia ustanawiającego plan ochrony dla ŚPN, na podstawie art. 19 ust. 5 uoop.

Źródło: NIK