Udział społeczeństwa w szeroko pojętych pracach nad programem ochrony środowiska jest uregulowany w przepisach prawa. Kluczowym aktem prawnym jest tu ponownie ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. 

Różnice wynikające z tych przepisów istnieją pomiędzy konsultowaniem programu, który podlega strategicznej ocenie a konsultowaniem programu, który takowej ocenie nie podlega. Pamiętać przy tym trzeba, że – jak wskazano w jednej z wcześniejszych części – uniknięcie przeprowadzanie strategicznej oceny nie jest proste. 

Udział społeczeństwa w pracach nad programem ochrony środowiska podlegającym strategicznej ocenie

W takim przypadku konieczność zapewnienia udziału społeczeństwa wynika nie tylko z art. 17 ust. 4 ustawy – Prawo ochrony środowiska, ale również z art. 54 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku. Przepisy te nie przesądzają, jak dokładnie ma przebiegać ten proces przy sporządzeniu prognozy oddziaływania na środowisko – na którym etapie włączać społeczeństwo w tworzenie dokumentów. Wydaje się, że w sposób najpełniejszy udział społeczeństwa zostanie zagwarantowany wtedy, gdy na początku konsultowany będzie sam projekt programu lub jego główne założenia, a następnie – po powstaniu prognozy oddziaływania na środowisko – projekt wraz z prognozą. Błędem nie będzie również poddanie konsultacjom projektu programu wraz z prognozą, czyli ograniczenie liczby konsultacji – albowiem konsultacje przeprowadza się bez zbędnej zwłoki, a oczekiwanie na sporządzenie prognozy można przedstawić jako chęć poddania konsultacjom możliwie kompletnego projektu. 

Przechodząc do konkretnych rozwiązań, w pierwszej kolejności zaznaczyć trzeba, że w świetle art. 29 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku, każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. 

Ponadto ustawodawca mówi w przepisach ogólnych dot. udziału społeczeństwa o tym, że organy administracji właściwe do wydania decyzji lub opracowania projektów dokumentów, w przypadku których należy zapewnić udział społeczeństwa, zapewniają możliwość udziału społeczeństwa odpowiednio przed wydaniem tych decyzji lub ich zmianą oraz przed przyjęciem tych dokumentów lub ich zmianą, co wydaje się dosyć logiczne. 

Rozwiązania dedykowane projektom dokumentów znajdują się w art. 39-42 omawianej ustawy. Zgodnie z tymi przepisami, organ opracowujący projekt dokumentu wymagającego udziału społeczeństwa, bez zbędnej zwłoki, podaje do publicznej wiadomości informację o:

1. przystąpieniu do opracowywania projektu dokumentu i o jego przedmiocie;
2. możliwościach zapoznania się z niezbędną dokumentacją sprawy oraz o miejscu, w którym jest ona wyłożona do wglądu;
3. możliwości składania uwag i wniosków;
4. sposobie i miejscu składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie co najmniej 21-dniowy termin ich składania;
5. organie właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków;
6. postępowaniu w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli jest prowadzone. 

Problemów interpretacyjnych mogłaby przysporzyć próba wyłożenia określenia „niezbędna dokumentacja sprawy”, wyrażonego w punkcie 2. Ustawodawca jednak wyjaśnił to pojęcie. Owa dokumentacja to:

1. założenia lub projekt dokumentu;
2. wymagane przez przepisy załączniki oraz stanowiska innych organów, jeżeli stanowiska są dostępne w terminie składania uwag i wniosków. 

Ustawa precyzuje również formę uwag i wniosków. Mogą być one wnoszone w formie pisemnej, ustnie do protokołu lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej (bez konieczności opatrywania podpisem kwalifikowanym). Nie wszystkie uwagi i wnioski trzeba brać pod uwagę. Jeżeli uwaga lub wniosek zostanie złożona po upływie terminu, który wskazał organ (co najmniej 21 dni), to pozostawia się ją bez rozpatrzenia. 

Jakie obowiązki ciążą na organie opracowującym projekt? Co oczywiste, rozpatruje on uwagi i wnioski.

Ponadto ostatecznie sporządza pisemne podsumowanie, o którym mowa w art. 55 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku, które załącza się do przyjętego (warto o tym pamiętać) dokumentu. Podsumowanie zawiera uzasadnienie wyboru przyjętego dokumentu w odniesieniu do rozpatrywanych rozwiązań alternatywnych, a także informację, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione:

1. ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko;
2. opinie właściwych organów,
3. zgłoszone uwagi i wnioski;
4. wyniki postępowania dotyczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli zostało przeprowadzone;
5. propozycje dotyczące metod i częstotliwości przeprowadzania monitoringu skutków realizacji postanowień dokumentu.

Równocześnie trzeba pamiętać o tym, że organ opracowujący projekt dokumentu wymagającego udziału społeczeństwa podaje do publicznej wiadomości informację o przyjęciu dokumentu i o możliwościach zapoznania się z jego treścią oraz wspomnianym przed momentem podsumowaniem/opisanym poniżej uzasadnieniem. 

Udział społeczeństwa w pracach nad programem niepodlegającym strategicznej ocenie

Jeżeli program powstaje bez przeprowadzania strategicznej oceny, to organ opracowujący projekt dołącza do przyjętego dokumentu uzasadnienie zawierające informacje o udziale społeczeństwa w postępowaniu oraz o tym, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa. Poza tym w takim przypadku nie ma opisanych wcześniej wątpliwości co do tego, na jakim etapie 

W następnej części: najciekawsze wątki z orzecznictwa.