Prawne i organizacyjne ramy systemu określa ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. 2008 nr 50 poz. 291). Na podstawie powyższej ustawy została powołana Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), której celem jest zapewnienie administracji systemu ubezpieczenia społecznego rolników.

Do zadań KRUS należy:

• obsługa ubezpieczonych i świadczeniobiorców w sprawach dotyczących objęcia ubezpieczeniem społecznym, wymiaru i poboru składek na ubezpieczenie oraz przyznawania i wypłaty świadczeń z ubezpieczenia;
• działalność na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy rolniczej i rolniczym chorobom zawodowym, obejmująca: analizowanie przyczyn tych wypadków i chorób, upowszechnianie wśród ubezpieczonych zasad ochrony życia i zdrowia w gospodarstwie rolnym, zasad postępowania w razie wypadku przy pracy rolniczej oraz prowadzenie dobrowolnych nieodpłatnych szkoleń w tym zakresie, podejmowanie starań o właściwą produkcję i dystrybucję bezpiecznych środków, sprzętu i odzieży, stosowanych w rolnictwie;
• podejmowanie działań na rzecz ubezpieczonych i świadczeniobiorców zagrożonych całkowitą niezdolnością do pracy w gospodarstwie rolnym, ale rokujących jej odzyskanie w wyniku leczenia i rehabilitacji, pomoc w korzystaniu z różnych form rehabilitacji leczniczej;
• inicjowanie i wspieranie rozwoju ubezpieczeń dobrowolnych;
• prowadzenie rozliczeń z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne rolników i ich domowników oraz emerytów i rencistów, ewidencjonowanie składek na kontach ubezpieczeniowych, przekazywanie informacji o ubezpieczonych i opłaconych za nich składkach na ubezpieczenie zdrowotne do instytucji właściwej do spraw ubezpieczenia zdrowotnego;
• pobieranie zaliczek na podatek dochodowy od wypłacanych emerytur i rent, a po zakończeniu roku podatkowego obliczanie podatku dochodowego lub sporządzanie informacji o dochodzie uzyskanym z tytułu emerytury lub renty;
• realizacja zadań wynikających z rozporządzeń wspólnotowych dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz międzynarodowych umów o zabezpieczeniu społecznym.

W ubezpieczeniu społecznym rolników, na odrębnych zasadach finansowych, funkcjonują dwa rodzaje ubezpieczenia:

• ubezpieczenie emerytalno-rentowe – finansowane w przeważającej części z dotacji budżetowej, uzupełnionej dochodami ze składek ubezpieczonych rolników;
• ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyński – realizację świadczeń z tego ubezpieczenia gwarantują jedynie składki od rolników, gromadzone w Funduszu Składkowym Ubezpieczenia Społecznego Rolników.

Kasa Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, na którą składają się fundusze:

• Fundusz składkowy – tworzony ze składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz z innych źródeł określonych w statucie funduszu składkowego. Przeznaczony jest na finansowanie świadczeń z ubezpieczenie wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego, bezpośrednich kosztów funkcjonowania Rady Rolników, kosztów zarządzania funduszem i wykonywania jego zobowiązań jako osoby prawnej, działalności Kasy, niedoboru funduszu administracyjnego.
• Fundusz emerytalno-rentowy – tworzony ze składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, z refundacji ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), a także z uzupełniającej dotacji z budżetu państwa. Przeznacza się go na finansowanie świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, emerytur i rent z innego ubezpieczenia społecznego, wypłacanych łącznie ze świadczeniami z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, wraz z dodatkami, refundacji określonych kosztów FUS.
• Fundusz prewencji i rehabilitacji – tworzony z odpisów od funduszu składkowego w wysokości 1% planowanych wydatków oraz dotacji budżetowej. Przeznacza się go na finansowanie kosztów osobowych i rzeczowych.
• Fundusz administracyjny – tworzony jest z odpisów od funduszu składkowego i od funduszu emerytalno-rentowego, w wysokości do 9% planowanych wydatków funduszu składkowego i do 3,5% planowanych wydatków funduszu emerytalno-rentowego oraz dzięki refundacji przez właściwe instytucje kosztów związanych z realizacją ubezpieczenia zdrowotnego oraz realizacją innych zadań powierzonych Prezesowi Kasy na podstawie odrębnych przepisów. Przeznaczony jest na finansowanie kosztów obsługi ubezpieczenia, z wyjątkiem kosztów pokrywanych ze środków funduszu składkowego lub funduszu prewencji i rehabilitacji. Ponadto ze środków funduszu administracyjnego finansowane są koszty obsługi zadań w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego.
• Fundusz rezerwowy – przeznaczony jest na likwidowanie niedoborów funduszu administracyjnego oraz funduszu prewencji i rehabilitacji.

Źródło: materiał powstał w ramach projektu "Innowacyjna i sprawna administracja" współfinansowanego ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, a realizowanego przez ZPP