Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z 24 maja 2021 r. (III Sa/Kr 65/21) przyjął, że pouczenie stanowi warunek sine qua non żądania zwrotu nienależnie zrealizowanych kwot zasiłku dla bezrobotnych.
W stanie faktycznym sprawy Wojewoda utrzymał w mocy decyzję Starosty orzekającą względem skarżącego o uznaniu za nienależnie pobrane świadczenie - zasiłek dla bezrobotnych oraz o obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w związku z faktem, że skarżący w analogicznym okresie nabył prawo do dodatku solidarnościowego. Stanowiska tego nie podzielił WSA w Krakowie.
Jak wynika z art. 4 ust. 4 ustawy o dodatku solidarnościowym przyznawanym w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom COVID w pojęciu świadczenia nienależnie pobranego istnieje bezpośrednie odwołanie do art. 76 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Z kolei przepis ten wymaga do uznania świadczenia za nienależnie pobrane aby pobierający to świadczenie był pouczony o tych okolicznościach powodujących ustanie prawa do jego pobierania.
Zatem warunkiem orzeczenia o obowiązku zwrotu pobranego świadczenia jest zaistnienie równocześnie dwóch przesłanek:
- obiektywnej – polegającej na tym, że świadczenie wypłacono mimo wystąpienia okoliczności skutkujących utratą prawa do jego pobierania,
- subiektywnej - polegającej na tym, że osoba, która świadczenie pobrała była prawidłowo pouczona o okolicznościach powodujących utratę uprawnień do tego świadczenia.
Ustanowienie przez prawodawcę tego rodzaju warunku ogranicza, a w zasadzie wyłącza w tym postępowaniu zasadę "ignorantio iuris nocet" (nieznajomość prawa szkodzi) nakładając na organ obowiązek pouczenia o tych okolicznościach, w których następuje utrata przyznawanych uprawnień.
Analiza akt sprawy dokonana przez Sąd wskazywała, że skarżący podczas rejestracji, której dokonał przez Internet zapoznał się z pouczeniem zawartym w formularzu rejestracyjnym. Nie było w nim jednak pouczenia o skutkach pobrania dodatku solidarnościowego dla jego prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Również z adnotacji służbowej sporządzonej na okoliczność przeprowadzonej przez urzędnika ze skarżącym rozmowy telefonicznej, w której pouczono go o prawach i obowiązkach bezrobotnego, nie wynika aby takie pouczenie było mu udzielone. Także z informacji z ZUS o przyznaniu skarżącemu prawa do dodatku solidarnościowego, nie wynikało aby skarżący był pouczony o tym, że pobranie tego dodatku w pełnej wysokości wiąże się z uznaniem wypłaconego równocześnie zasiłku dla bezrobotnych - za świadczenie pobrane nienależnie. Zresztą jak wskazał Sąd analiza treści ustawy o dodatku solidarnościowym nie wskazuje aby beneficjent tego dodatku miał być w tej kwestii pouczany. Co prawda zgodnie art. 7 ust. 6 ww. ustawy osoba uprawniona, posiadająca status bezrobotnego, informuje niezwłocznie właściwy powiatowy urząd pracy o przyznaniu dodatku solidarnościowego, nie mniej jednak organ nie wykazał aby skarżący był pouczony o tym obowiązku, a także - co istotne - skutkach jego niedopełnienia.
Podobnie Sąd ocenił pouczenie zawarte w formularzu rejestracyjnym jako bezrobotny, gdzie zapisano co prawda, że skarżący ma obowiązek składania lub przesyłania urzędowi pisemnego oświadczenia o przychodach pod rygorem odpowiedzialności karnej oraz innych dokumentów niezbędnych do ustalenia uprawień do świadczeń przewidzianych w ustawie w terminie 7 dni od dnia uzyskania przychodów jednak nie określono jakie konsekwencje dla skarżącego jako osoby bezrobotnej uprawnionej do zasiłku dla bezrobotnych ma niedopełnienie tego obowiązku.
Niewystarczające było również zdaniem Sądu powołanie się przez organ odwoławczy, że skarżący został pouczony o konieczności zwrotu nienależnie pobranego zasiłku dla bezrobotnych, podczas rozmowy telefonicznej z urzędnikiem. Przede wszystkim adnotacja służbowa sporządzona na okoliczność przeprowadzenia ze skarżącym rozmowy zawierającej pouczenie co do jego praw i obowiązków nie wskazywała jakie dokładnie treści zostały mu przekazane. Nawet jeśli pouczono skarżącego o konieczności zwrotu nienależnie pobranego zasiłku dla bezrobotnych to taka treść pouczenia jest zbyt ogólna. Konieczne jest wskazanie, że konkretnie pobranie dodatku solidarnościowego w okresie posiadania prawa do zasiłku dla bezrobotnych powoduje, że to drugie świadczenie jest nienależnie pobrane.
Sąd wziął jednak pod uwagę, że organy dokonując rejestracji bezrobotnego mogą nie przewidzieć jakie konkretnie świadczenia mogą być w przyszłości przyznawane skarżącemu zwłaszcza w ramach przeciwdziałania skutkom pandemii Covid-19. Nie mniej jednak w ocenie Sądu jest możliwe takie sformułowanie pouczenia, które ujmując tego rodzaju świadczenia w sposób bardziej ogólny wskaże, że konsekwencją ich pobrania jest utrata prawa do zasiłku dla bezrobotnych. Tymczasem tego rodzaju pouczenie nie dotarło do skarżącego ani ze strony urzędu pracy, ani ze strony ZUS-u.
Natomiast w ocenie orzekającego Sądu żadne z wystosowanych do skarżącego pouczeń i informacji omówionych wyżej, nie spełniało wymogów określonych w art. 76 ust. 2 pkt 1 cyt. ustawy. W powołanym przepisie dla uznania świadczenia za nienależnie pobrane ustawa wymaga aby pobierający to świadczenie był pouczony o okolicznościach powodujących ustanie prawa do jego pobierania. W niniejszej sprawie skarżący nie otrzymał pouczenia, że pobranie dodatku solidarnościowego pozbawia go prawa do zasiłku dla bezrobotnych wypłaconego za ten sam okres.
Pouczenie winno być jasne i czytelne, powinno zawierać wyczerpujące informacje o obowiązujących zasadach. Brak prawidłowego pouczenia powoduje zatem, że świadczeniobiorca nie ma obowiązku zwrotu pobranych kwot, choćby nawet z innych źródeł mógł powziąć wiadomość o tychże okolicznościach. Celem pouczenia nie jest bowiem tylko wyczerpujące wyjaśnienie sytuacji prawnej i faktycznej zainteresowanego, lecz pouczenie o konsekwencjach prawnych niezastosowania się świadczeniobiorcy do dyspozycji normy prawnej. Dlatego też pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w przyszłości spowoduje brak prawa do świadczeń musi odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, a nie zawierać jedynie normy ogólne, nie odnoszące się w danym momencie w ogóle do konkretnej sytuacji świadczeniobiorcy.
Reasumując Sąd stwierdził, że nie sposób podzielić argumentacji organów, że skarżący został prawidłowo pouczony o okolicznościach, które powodują utratę prawa do pobierania przyznanych świadczeń. Konsekwencją zaś braku właściwego pouczenia jest niemożność nałożenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.
Źródło: NSA, orzeczenie nieprawomocne
