Praktyka stosowania przepisów ustrojowych samorządu terytorialnego uwidacznia znajdujące się w nich luki prowadzące np. do paraliżu funkcjonowania gminy w przypadku zawieszenia wójta w czynnościach służbowych, trudności w przygotowaniu organizacyjnym nowotworzonej jednostki samorządu terytorialnego do działania, czy wreszcie zmian w podziale terytorialnym odbywających się z krzywdą dla istniejącej wcześniej jednostki samorządu terytorialnego. Problemy te ma rozwiązać nowelizacja ustaw ustrojowych opracowana w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Do rozpatrzenia na najbliższym posiedzeniu Zespołu ds. Administracji Publicznej i Bezpieczeństwa Obywateli skierowany został projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw. Projekt ten dotyczy uregulowania dwóch grup zagadnień związanych z ustrojem jednostek samorządu terytorialnego:

1. rozszerzenia katalogu przesłanek zastosowania instytucji przejęcia wykonywania zadań i kompetencji wójta przez pierwszego zastępcę albo osobę wyznaczoną przez Prezesa Rady Ministrów w związku z niezdolnością do pracy lub do samodzielnej egzystencji orzeczoną na okres nie przekraczający kadencji, w czasie której wykonywany jest mandat oraz zastosowaniem środka zapobiegawczego polegającego na zawieszeniu w czynnościach służbowych. Jeśli orzeczenie niezdolności do pracy lub do samodzielnej egzystencji dotyczy okresu przekraczającego kadencję mandat wójta wygasa;
2. uregulowania spraw związanych z organizacją nowotworzonych gmin i powiatów. Projekt przewiduje powoływanie przez Prezesa Rady Ministrów pełnomocnika do spraw tworzenia nowej gminy lub powiatu. Byłby on powoływany przed formalnym utworzeniem nowej gminy lub powiatu spośród pracowników wojewody lub tej jednostki samorządu terytorialnego, z której ma powstać nowa jednostka. Do czasu utworzenia nowej jednostki samorządu terytorialnego zadaniem pełnomocnika będzie przygotowanie organizacyjne i prawne tej jednostki do wykonywania zadań publicznych; z dniem utworzenia jednostki pełnomocnik przejmie wykonywanie zadań i kompetencji organów do czasu ich wyborów. Co istotne – projekt przewiduje podział zobowiązań finansowych w przypadku zmiany granic lub utworzenia nowej jednostki samorządu terytorialnego między jednostki – na podstawie porozumienia, a w przypadku braku takowego – na podstawie decyzji Prezesa Rady Ministrów podjętej na wniosek właściwej regionalnej izby obrachunkowej wniesiony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Zmiany wydają się uzasadnione; niezbędne jednak będzie przeprowadzenie dyskusji nad szczegółowymi rozwiązaniami.