Publikowany w Dzienniku Warto Wiedzieć dnia 14 lutego ub.r. artykuł dotyczący obowiązku gminy w zakresie zapewnienia dzieciom transportu do szkoły, przedstawiał orzeczenie WSA, w którym sąd przyjął, że zapewnienie uczniowi bezpłatnego transportu z punktu zbiórki znajdującej się w odległości mniejszej niż 4 km, nie jest wypełnieniem przez gminę obowiązku ustawowego, gdyż ustawa wymaga, aby droga dziecka z domu do gimnazjum nie przekraczała 4 km. Wojewódzki Sąd Administracyjny aczkolwiek nie wprost i w sposób nie bezpośredni wyjaśnił jednak, że jeśli droga dziecka z domu do gimnazjum, w którego obwodzie mieszka dziecko, przekracza 4 km rzeczą gminy jest zapewnić dziecku bezpłatny transport z domu do szkoły. Wskazał przy tym, że względy ekonomiczne czy też trudności organizacyjne nie mogą usprawiedliwiać dowozu "jedynie na trasie między szkołą a jakimś punktem znajdującym się w odległości nie większej niż 3 lub 4 km od domu dziecka.
Naczelny Sąd Administracyjny, rozpoznający dnia 20 czerwca 2012 r. skargę na powyżej prezentowane orzeczenie (I OSK 699/12) w punkcie wyjścia swoich rozważań stwierdził, że do obowiązków rady gminy, zgodnie z art. 17 ust. 4 ustawy o systemie oświaty, należy ustalenie planu sieci publicznych szkół podstawowych i gimnazjów prowadzonych przez gminę, a także określenie granic obwodów tych szkół, z wyjątkiem specjalnych, mających siedzibę na terenie gminy, a podejmując uchwałę w tym przedmiocie rada gminy winna uwzględnić skierowane do niej dyrektywy zawarte w ust. 1 i 2. Po pierwsze, sieć publicznych szkół winna być tak zorganizowana, aby umożliwić wszystkim dzieciom spełnianie obowiązku szkolnego ( art. 17 ust. 1). Po drugie, droga dziecka z domu do szkoły nie może przekraczać : 3 km – w przypadku uczniów klas I – IV szkół podstawowych i 4 km – w przypadku uczniów klas V i VI szkół podstawowych i uczniów gimnazjów ( art. 17 ust. 2 ). W sytuacji więc, gdy w wyniku ustalenia w planie sieci szkół prowadzonych przez gminę, że droga dziecka z domu do szkoły, w której obwodzie mieszka, nie przekracza wymienionych wyżej odległości należy przyjąć, że gmina wypełnia ustawowy obowiązek organizując sieć szkół w sposób umożliwiający wszystkim dzieciom spełnianie obowiązku szkolnego. Dopiero wówczas, gdy gmina nie jest w stanie utworzyć wystarczającej liczby szkół i przez to nie zostały zachowane wymagane odległości ( droga dziecka z domu do szkoły przekroczy odpowiednio 3 i 4 km), np. z powodów organizacyjnych czy też przyczyn ekonomicznych, to w takiej sytuacji na gminie spoczywa obowiązek zapewnienia transportu i opieki w czasie przewozu lub zwrot kosztów przejazdu środkiem lokomocji publicznej. Ten alternatywny sposób zagwarantowania dzieciom zamieszkałym na terenie gminy spełnienia obowiązku szkolnego wynika z art. 17 ust. 3 ustawy o systemie oświaty.
Ustawa wymaga, by droga dziecka z domu do szkoły nie przekraczała odległości określonych w ust. 2 (odpowiednio 3 lub 4 km). Oznacza to, że spełnienie tego warunku w trakcie organizacji sieci publicznych szkół prowadzonych przez gminy, zwalnia gminę z obowiązku zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki lub zwrotu kosztów przejazdu. Jeśli więc gmina nie będąc w stanie sprostać swemu obowiązkowi, poprzez utworzenie wystarczającej liczby szkół, zorganizuje bezpłatny transport i opiekę w taki sposób, że droga jaką dziecko pokonywać będzie do szkoły z domu, w którym mieszka nie przekroczy odległości, o których mowa w art. 17 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, np. poprzez wyznaczenie miejsc (punktów zbiórki) w danej miejscowości, to tym samym nie naruszy ustawowego obowiązku. Sposób zorganizowania bezpłatnego transportu i opieki nie został uregulowany w ustawie, zagadnienie to ustawodawca pozostawił gminie, zastrzegając jedynie, że droga jaką dziecko pokonywać będzie do szkoły z domu, w którym mieszka nie może przekraczać odległości odpowiednio 3 lub 4 km.
Chodzi tu niewątpliwie o drogę pokonywaną przez dziecko samodzielnie (tzn. bez pomocy gminy), a więc drogę z domu bezpośrednio do szkoły albo drogę z domu do punktu zbiorczego, skąd dziecko jest zabierane przez autobus szkolny, bo od tego momentu dziecko znajduje się pod opieką szkoły.
Nie istnieją więc, zdaniem NSA, żadne racjonalne powody, do zaakceptowania poglądu Sądu pierwszej instancji, by analizowany zwrot „z domu do szkoły” należało rozumieć w każdym wypadku, jako drogę z domu, w którym mieszka dziecko do budynku szkoły. Zatem, by interpretowany zwrot oznaczał, że gmina zobowiązana jest zapewnić przewóz każdemu dziecku bezpośrednio z domu (miejsca zamieszkania) do budynku szkoły, pomimo tego, że w następstwie zorganizowania bezpłatnego transportu i opieki, droga jaką pokona dziecko z domu do miejsca (punktu zbiórki) nie przekroczy odległości wymienionych w art. 17 ust. 2 ustawy o systemie oświaty. Trudno założyć, by racjonalny ustawodawca z jednej strony zwolnił gminę z obowiązku zapewnienia bezpłatnego transportu lub zwrotu kosztów przejazdu, w przypadku zachowania ustawowych odległości 3 lub 4 km, z drugiej zaś zobowiązał gminę do przewozu każdego dziecka spod domu do szkoły pomimo tego, że odległość od domu dziecka do miejsca (punktu) zbiórki w miejscowości, w której dziecko mieszka nie przekracza odległości 3 lub 4 km.
Źródło: Orzecznictwo NSA
