Starosta jako organ nadzorujący stowarzyszenie ma prawo kontrolować za pomocą kompetencji przewidzianych w ustawie całą jego działalność, w tym także czynności polegające na wykorzystaniu składników majątku stowarzyszenia (dokonywanie wydatków z majątku), niezależnie od źródła, z którego określony składnik majątku pochodzi. Może więc kontrolować także wykorzystanie środków stowarzyszenia pochodzących z darowizn lub składek członkowskich, a nie tylko z udzielonych dotacji. Kryterium tych działań kontrolnych starosty może być wyłącznie stwierdzenie, czy stowarzyszenie działa zgodnie z prawem i postanowieniami statutu.
W świetle ustawy – Prawo o stowarzyszeniach kompetencje starosty jako organu nadzorującego stowarzyszenia mają charakter kontrolno-wnioskodawczy; nie dysponuje on natomiast możliwościami władczej ingerencji nadzorczej. Przepis art 25 tej ustawy przewiduje dwie kompetencje kontrolne starosty:
- prawo żądania dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia , w wyznaczonym terminie, odpisów uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów);
- prawo żądania od władz stowarzyszenia niezbędnych wyjaśnień.
W ustawie-Prawo o stowarzyszeniach nie ma żadnych przepisów ograniczających przedmiotowy zakres wymienionych uprawnień kontrolnych starosty: to znaczy może on żądać dostarczenia odpisów wszystkich uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów), w tym także odpisów uchwał dotyczących wykorzystania środków z majątku stowarzyszenia, niezależnie od żródła z którego środki te pochodzą ( składki członkowskie, darowizny, dotacje itd.); może również żądać od władz stowarzyszenia niezbędnych wyjaśnień dotyczących wszystkich aspektów i przejawów działalności stowarzyszenia, w tym także dotyczących wykorzystania środków z majątku stowarzyszenia-niezależnie od źródła z którego środki te pochodzą. W razie niezastosowania się stowarzyszenia do tych żądań starosta może wystąpić do sądu z wnioskiem o nałożenie grzywny w wysokości jednorazowo nie wyższej niż 5000 zł.
Z przepisów omawianej ustawy wynika , że kryterium działań kontrolnych starosty powinno być wyłącznie stwierdzenie, czy działalność stowarzyszenia jest zgodna z prawem i postanowieniami statutu ( w zakresie spraw tzw. niezbędnej regulacji statutowej- art 10 ust.1 i 2), nie zaś ocena celowości społecznej, gospodarczej, politycznej itd. jego działania-np. zgodność z prawem i statutem wykorzystania środków z majątku stowarzyszenia, nie zaś celowość wykorzystania tych środków. Zgodnie z art 28 ustawy-Prawo o stowarzyszeniach starosta , w zależności od rodzaju i stopnia stwierdzonych naruszeń prawa lub postanowień statutu, może wystąpić o usunięcie tych naruszeń w określonym terminie, udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia ,wystąpić do sądu o zastosowanie środka określonego w art 29 ( udzielnie upomnienia, uchylenie niezgodnej z prawem lub statutem uchwały stowarzyszenia, rozwiązanie stowarzyszenia).
W zakresie nadzoru nad działalnością stowarzyszenia zwykłego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące nadzoru nad działalnością stowarzyszeń rejestrowanych ( z pewnymi wyłączeniami). Przewidziane w ustawie środki reagowania nadzorczego ( a więc i kontrolnego) na naruszenia statutu odnoszą się do regulaminu działalności stowarzyszenia zwykłego. Stowarzyszenie rejestrowane, które uzyskało status organizacji pożytku publicznego podlega ponadto nadzorowi ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, co jednak nie wyłącza kompetencji starosty jako organu nadzorującego to stowarzyszenie na podstawie ustawy- Prawo o stowarzyszeniach.
Spod nadzoru, a więc i kontroli starosty wyłączone są natomiast stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, polskie związki sportowe, stowarzyszenia będące organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, regionalne i lokalne organizacje turystyczne.
Źródło: administracja.mac.gov.pl
