Instytucja ubezwłasnowolnienia ma zniknąć z polskiego porządku prawnego – została bowiem uznana za dyskryminującą dla osób niepełnosprawnych psychicznie. Ministerstwo Sprawiedliwości w miejsce dotychczasowej instytucji ubezwłasnowolnienia proponuje inny mechanizm ograniczania skuteczności czynności prawnych dokonywanych przez osoby z zaburzeniami psychicznymi.

Sąd rodzinny i opiekuńczy będzie każdorazowo dokonywał oceny indywidualnej sytuacji i orzekał o niepełnej zdolności do czynności prawnych i o ustanowieniu opieki, przy czym sąd ma dążyć do dostosowania kształtu opieki i zakresu udziału opiekuna w dokonywaniu czynności prawnych do rzeczywistych potrzeb podopiecznego. Projekt przewiduje:

·         opiekę asystencyjną, pozostawiającą osobie korzystającą z ochrony pełną zdolność do czynności prawnych, a polegającą na udzielaniu podopiecznemu wsparcia w podejmowaniu decyzji;

·         opiekę z reprezentacją „równoległą”, pozostawiającą osobie korzystającej z ochrony zdolność do czynności prawnych, a jednocześnie nadająca opiekunowi upoważnienie do reprezentowania podopiecznego w oznaczonym zakresie;

·         opiekę z kompetencją do współdecydowania, polegającą na zastrzeżeniu zgody lub potwierdzenia opiekuna dla ważności określonych rodzajów czynności prawnych osoby korzystającej z ochrony;

·         opiekę połączoną z umocowaniem do wyłącznego zastępstwa, w której upoważnienie do podejmowania czynności prawnych w oznaczonym w orzeczeniu zakresie miałby tylko opiekun, a nie miałaby go osoba z zaburzeniami psychicznymi.

W każdym przypadku kompetencja opiekuna do zastępowania osoby w dokonywaniu czynności prawnych nie będzie obejmowała spraw o doniosłości osobistej, a w szczególności: zawierania małżeństwa, przysposobienia dziecka, uznania ojcostwa, rozrządzania majątkiem na wypadek śmierci. W razie wątpliwości, czy osoba dokonująca tych czynności działa swobodnie i z rozeznaniem ich sensu i skutków prawnych, rozstrzygnięcie zostaje pozostawione sądowi rodzinnemu i opiekuńczemu.

Do prawa polskiego wprowadzona zostanie instytucja pełnomocnika opiekuńczego. Pełnomocnictwo takiego będzie polegało na tym, że osoba dorosła i sprawna psychicznie będzie mogła ustanowić pełnomocnika, który byłby upoważniony do dokonywania w imieniu mocodawcy określonych czynności, w tym także o charakterze osobistym, gdyby mocodawca doznał w przyszłości zaburzeń psychicznych.

Inne zmiany dotyczą:

·         wdrożenia procedury wyrażenia zgody przez sąd na umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej w Polsce, orzeczonej na podstawie właściwych przepisów przez zagraniczny sąd lub inny właściwy zagraniczny organ;

·         zwiększenia skuteczności wykonania orzeczenia o odebraniu osoby podlegającej przymusowemu odebraniu – poprzez przyznanie Policji uprawnień do przeszukiwania pomieszczeń, w których osoby te mogą być ukrywane;

·         zwiększenie efektywności postępowań opiekuńczych – poprzez ujednolicenie składu orzekającego w sprawach opiekuńczych (obecnie przepisy formułują różne wymogi dotyczące składu orzekającego w poszczególnych postępowaniach);

·         dostosowanie prawa krajowego do standardów Międzynarodowej konwencji o ochronie wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem.

Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw będzie opiniowany na lipcowym posiedzeniu Zespołu ds. Ochrony Zdrowia i Polityki Społecznej.