Zmotywowani, energiczni i pełni pasji, a zarazem przytłoczeni stresem i trudem współpracy z rodzicami. Zadowoleni z warunków zatrudnienia, ale rozczarowani wynagrodzeniem. Cieszący się autonomią w szkołach, ale niesłyszani poza nimi. Taki obraz nauczycieli w polskich szkołach wynika z najnowszej edycji Międzynarodowego Badania Nauczania i Uczenia się - TALIS 2024.

Badania, których wyniki zostały zaprezentowane w ostatnich dniach, zostały przeprowadzone w ramach największego na świecie programu badawczego pokazującego funkcjonowanie kadry nauczycielskiej na tle całego środowiska nauczania i uczenia się. W 2024 roku uczestniczyło w nich ponad 50 krajów, w tym oczywiście Polska. Środowisko pedagogiczne w naszym kraju reprezentowali w badaniu nauczyciele klas 5-8 szkół podstawowych.

Tę pracę da się lubić

Aż 92% badanych nauczycieli przyznało, że lubi swój zawód. Niewiele mniejszy odsetek pedagogów poleciłby tę pracę także innym. Wielu nauczycieli wykonuje swój zawód czując do niego wyraźne powołanie. Satysfakcja, poczucie wkładu w rozwój kolejnych pokoleń i przekonanie o dużym znaczeniu pracy z dziećmi i młodzieżą, to dla zdecydowanej większości nauczycieli bardzo istotne wartości, korzystnie wpływające na stosunek do wykonywanego zawodu. Co istotne, odsetek zadowolenia z wykonywanego zawodu jest wśród polskich nauczycieli wyraźnie wyższy niż w większości innych krajów.

Wielu nauczycieli - bo aż 80% - ceni sobie także warunki zatrudnienia w swojej szkole, z wyłączeniem wynagrodzenia. To jeden z najlepszych wyników osiągniętych w tym badaniu. Minimalnie bardziej usatysfakcjonowani są nauczyciele szkół na Łotwie i Słowacji, zaś najwyższy odsetek zadowolenia z warunków pracy innych niż wynagrodzenie, dotyczy nauczycieli w Kolumbii.

Pomimo utrzymania stabilnie wysokiego poziomu zadowolenia z pracy w szkole samej w sobie, niestety - w porównaniu do wyników badania TALIS 2013 (Polska nie wzięła udziału w badaniu TALIS 2018) - zmalał odsetek nauczycieli zadowolonych z zawodu (ogólnie). Wzrosła też ilość respondentów, którzy wyrazili żal z powodu zostania nauczycielem (choć nadal jest to stosunkowo mały procent, 14 na 100 nauczycieli).

Niedocenieni także dosłownie

Całkiem odmiennie przedstawiają się wyniki badania ilustrującego poczucie zadowolenia z zarobków osiąganych w zawodzie nauczyciela. Tylko co piąty nauczyciel wyraził satysfakcję ze swoich dochodów, przez co ten parametr w przypadku Polski wygląda szczególnie źle. Gorzej ze swoimi zarobkami czują się tylko nauczyciele islandzcy, serbscy, portugalscy i maltanścy. Wśród państw Unii Europejskiej najbardziej zadowoleni są nauczyciele austriaccy, zaś ogólnie - uzbeccy (tam poczucie zadowolenia dotyczy 3/4 badanych). Warto zwrócić uwagę na rekordowo duży (na tle innych państw) rozdźwięk pomiędzy odsetkiem polskich nauczycieli zadowolonych z zarobków a tych zadowolonych z warunków zatrudnienia poza wynagrodzeniem. W tej drugiej kategorii nauczyciele w Polsce niemal zrównali się ze swoimi kolegami po fachu zatrudnionymi w Austrii - mimo, że pod względem satysfakcji finansowej dzieli ich przepaść.

Przykre wydaje się poczucie niedocenienia wykonywanego zawodu - zarówno przez rodziców i uczniów, jak i w szerszej skali przez ogół społeczeństwa. Zaledwie 10% polskich nauczycieli zgodziło się ze stwierdzeniem, że jego zawód jest ceniony w społeczeństwie, co stanowi jeden z najniższych wyników w przeprowadzonym badaniu. Jeszcze niższe poczucie uznania przez ogół ludzi towarzyszy nauczycielom w Chorwacji, Portugalii, Francji, Słowenii, a także na Słowacji i na Węgrzech. Widoczna jest duża różnica w poczuciu postrzegania tego zawodu w Europie i poza nią. W pierwszej dziesiątce krajów, w których pracują nauczyciele przekonani o społecznym uznaniu swojego zawodu, nie ma ani jednego przedstawiciela Starego Kontynentu...

Bardziej wyrównane wyniki dotyczą poczucia docenienia przez uczniów i ich rodziców. Niestety także pod tym względem Polska znalazła się w antyczołówce. 66% nauczycieli przyznało, że czuje się cenionych przez uczniów, zaś w przypadku rodziców odsetek ten spadł do 53%. Także pod tym względem gorzej wypadło kilka państw Europy Środkowej, Francja i Portugalia, natomiast dużo lepiej - szereg państw azjatyckich, Dania (lider w Europie jeśli chodzi o poczucie docenienia przez rodziców) i Włochy (europejski lider w kategorii doceniania nauczycieli przez ich uczniów).

Jak trudno uwolnić się od stresu

Pomimo ogólnego zadowolenia z wykonywanego zawodu oraz relacji panujących wewnątrz szkoły, znaczna część badanych przyznała, że często towarzyszy im stres związany z pracą. Ponad 38% nauczycieli stwierdziło, że stres dotyczy ich w dużym lub znacznym stopniu, zaś 37% doskwiera brak czasu na życie osobiste spowodowany przytłoczeniem pracą. Blisko co trzeci badany przyznał, że odczuwany stres istotnie wpływa na jego kondycję psychiczną. Jednym z głównych źródeł stresu są częste napięcia w relacjach z rodzicami, co dotyczy szczególnie nauczycieli zatrudnionych w miastach. Niskie uznanie wśród przedstawicieli tej grupy przekłada się na ogólny niepokój. Z badania można jednak wyprowadzić wniosek - o poprawne relacje na linii nauczyciele-rodzice najłatwiej jest w tych szkołach, które aktywnie włączają rodziców w podejmowanie decyzji i przygotowywanie działań edukacyjnych. Ułatwia to bowiem rozwiązywanie problemów zgłaszanych przez rodziców, co niejednokrotnie jest dla nauczycieli czymś szczególnie obciążającym stresem.

Na ile słyszalny jest głos nauczyciela?

Nauczyciele biorący udział w badaniu zadeklarowali poczucie bardzo dużej autonomii w przygotowywaniu, prowadzeniu lekcji i - generalnie - wykonywaniu zawodu w sposób, jaki sami uznają za słuszny. To wynik nieodbiegający znacznie od średniej europejskiej. Elastyczność w wykonywanej pracy dotyczy przede wszystkim planowania zajęć oraz wyboru metod i form nauczania. Rzadziej nauczyciele wyrażali, że mają względną swobodę w realizacji programu nauczania, niemniej jednak bardzo duża grupa (83%) stwierdziła, że ma zapewnioną możliwość udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących szkoły.

Nauczyciele, choć czują się słyszani w swoich szkołach, mają poczucie nieuwzględniania przez władze. Na tle innych badanych państw jest to widoczne szczególnie wyraźnie. Tylko 15% nauczycieli zgodziło się ze stwierdzeniem, że opinie środowiska nauczycielskiego są cenione przez decydentów, a tylko 9% - że nauczyciele mają bezpośredni wpływ na politykę edukacyjną państwa. To jeden z najniższych odsetków osiągniętych w tej kategorii. Niższy wynik został osiągnięty tylko w Austrii - tej samej, gdzie nauczyciele tak często odczuwają satysfakcję ze swojego wynagrodzenia. Także pod tym względem przodują dalekie kraje z jednym wyróżniającym się przykładem z Europy. W Albanii poczucie wpływu na politykę edukacyjną towarzyszy blisko 80% badanych.

Pełne wyniki badania zostały zilustrowane w publikacji pt. "Nauczycielki i nauczyciele o pracy w zawodzie. Wyniki Międzynarodowego Badania Nauczania i Uczenia się TALIS 2024" wydanej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, Instytut Badań Edukacyjnych - Państwowy Instytut Badawczy i Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Z jej treścią można zapoznać się w tym miejscu: ibe.edu.pl

Kolejna edycja badania TALIS zostanie przeprowadzona w 2030 roku. Do tego czasu wiele może się zmienić - choć prawdopodobnie wyzwania, przed którymi system edukacji będzie stał za cztery-pięć lat, to wyzwania nieobce nam już teraz.

Źródło: IBE-PIB