W przekazanym do Sejmu "Sprawozdaniu z działalności NIK w 2012 roku" odnajdujemy kolejny interesujący wątek dotyczące spraw związanych z administracją samorządową. Otóż zdaniem NIK-u w niewielkich jednostkach samorządu terytorialnego mamy do czynienia ze zbyt małym pozyskiwaniem środków unijnych.

W raporcie NIK czytamy: "W perspektywie budżetowej 2007-2013 jednostki samorządu terytorialnego (j.s.t.) jako beneficjenci mogą korzystać ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej w ramach: 1) regionalnych programów operacyjnych, 2) Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW ), 3) Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (PO IŚ ), 4) Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG), 5) Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL), 6) Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW ), 7) programów współpracy transgranicznej.

Ponadto j.s.t. pozyskiwały środki m.in. w ramach programów: 1) Leonardo da Vinci, w którym realizowane są projekty związane z promowaniem mobilności pracowników na europejskim rynku pracy oraz z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań edukacyjnych dla podnoszenia kwalifikacji zawodowych, 2) Comenius, którego zadaniem jest szkolenie nauczycieli przez wspieranie europejskich projektów doskonalenia zawodowego prowadzących do wzrostu poziomu nauczania.

NIK przeprowadziła kontrolę pt. Pozyskiwanie środków z budżetu Unii Europejskiej przez małe jednostki samorządu terytorialnego. Kontrolę przeprowadzono w położonych na terenie ośmiu województw: 32 urzędach gmin, 16 starostwach, ośmiu urzędach marszałkowskich i w Mazowieckiej Jednostce Wdrażania Programów Unijnych. Ponadto do 142 powiatów, 207 gmin z terenu 16 województw oraz do 13 instytucji zarządzających nieobjętych kontrolą skierowano ankiety. Do badania ankietowego przystąpiło 280 jednostek, tj. 116 powiatów, 151 gmin i wszystkie 13 instytucji zarządzających.

Wyniki kontroli wykazały niski poziom uzyskiwania przez małe j.s.t. środków unijnych.

Główne powody wskazane przez nie w toku kontroli i w badaniu ankietowym to:

1. brak środków własnych na prefinansowanie i sfinansowanie wkładu własnego,
2. zbyt skomplikowane procedury aplikowania o środki unijne, w tym konieczność składania wraz z wnioskiem o dofinansowanie dużej liczby załączników, sporządzanych często odpłatnie, co zmusza małe j.s.t. do ponoszenia kosztów bez gwarancji przyjęcia ich projektów do dofinansowania,
3. zbyt długie oczekiwanie na refundację wydatków poniesionych na realizację inwestycji finansowanych przy udziale środków unijnych, co prowadzi do zachwiania płynności finansowej małych j.s.t., a w przypadku realizowania danej inwestycji przy udziale kredytów wymusza zadłużanie się na dłuższy okres, co zwiększa wydatki ponoszone na dane zadanie.

Małe j.s.t. wskazywały również, że wiele istotnych dla społeczności lokalnych zadań nie wpisuje się w żaden z obecnych programów operacyjnych.

Z ustaleń kontroli wynika, że:

1. wszystkie kontrolowane j.s.t. dokonały identyfikacji potrzeb w zakresie zadań inwestycyjnych oraz wskazały w opracowanych dokumentach planistycznych środki unijne jako jedno z możliwych źródeł ich sfinansowania,
2. zadowalającą aktywnością przy ubieganiu się o środki z budżetu Unii Europejskiej na realizację swoich zadań wykazało się 45 spośród 48 j.s.t. objętych kontrolą,
3. badane j.s.t. były należycie przygotowane organizacyjnie do pozyskiwania środków z budżetu Unii Europejskiej,
4. kontrolowane j.s.t. podejmowały działania na rzecz pozyskiwania środków na sfinansowanie wkładu własnego oraz prefinansowanie zadań realizowanych przy udziale środków unijnych.

Oprócz pozyskiwania środków z UE , w celu zaspokojenia potrzeb lokalnych, kontrolowane j.s.t. zrealizowały także wiele zadań inwestycyjnych finansowanych ze środków własnych oraz z różnych źródeł krajowych i zagranicznych. Z uwagi na charakter poszczególnych programów operacyjnych różne było zainteresowanie nimi wśród kontrolowanych oraz badanych ankietowo małych j.s.t. Wśród małych gmin najpopularniejszy był PROW , w związku z tym, że dwa działania w tym programie są skierowane właśnie do gmin o najmniejszym dochodzie podatkowym per capita i wysokim bezrobociu.

Natomiast powiaty, ze względu na realizację większych projektów (np. w zakresie inwestycji drogowych lub projektów związanych z ochroną zdrowia), częściej niż gminy korzystały ze środków możliwych do pozyskania w ramach regionalnych programów operacyjnych. Małe j.s.t. najrzadziej, lub wcale, aplikowały o środki w ramach PO IG, PO IŚ oraz PO RPW , z uwagi na charakter tych programów, które są zaprojektowane jako programy finansujące projekty duże, często o ponadlokalnym charakterze. Gminy i powiaty położone w województwach południowej i zachodniej Polski korzystały natomiast dość aktywnie ze środków programów współpracy transgranicznej.

Stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidłowości w j.s.t. polegały m.in. na nierzetelnym przygotowywaniu wniosków o dofinansowanie (w 45,8 proc. kontrolowanych j.s.t.), co skutkowało ich odrzuceniem na etapie oceny formalnej (14,2 proc. wszystkich wniosków nieprzyjętych do dofinansowania)."

Źródło: "Sprawozdaniu z działalności NIK w 2012 roku", NIK, 2013