Ustawa o utrzymaniu czystości o porządku w gminach daje gminom możliwość wyboru jednej z 4 metod ustalania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w odniesieniu do . Każda z nich ma swoje wady i zalety, przy zastosowaniu którejkolwiek z nich zawsze będzie ktoś zyskiwał a ktoś będzie stratny, ale jak powiedział J.F. Kennedy „ktokolwiek myśli, że życie jest sprawiedliwe, jest fałszywie poinformowany”.

 Metoda 1: Iloczyn stawki opłaty i liczba mieszkańców zamieszkująca daną nieruchomość – metoda opiera się na uśrednieniu ilości wytwarzanych odpadów w stosunku do każdego mieszkańca.

Metoda jest korzystna dla mieszkańców samotnie gospodarujących, niekorzystna dla rodzin wielodzietnych. Problemem może być nieprzyznawania się do zamieszkiwania w lokalu, w celu uniknięcia uiszczania opłat. Fakt zameldowania w lokalu nie będzie przesądzał o fakcie zamieszkiwania, stąd gminy mogą mieć problem z weryfikacją prawdziwości złożonych deklaracji.

Metoda 2: Iloczyn stawki opłaty  i ilość zużytej wody – wskaźnik stosunkowo obiektywny, w założeniu podobny do pierwszej metody, jeżeli przyjmiemy, że jedna osoba zużywa średnio 5m sześciennych wody. Można zarzucić, że metoda promuje „brudasów”, jednakże wydaje się, że osób, które wprowadzą drastyczną oszczędność wody, w celu zmniejszenia opłaty za śmieci będzie raczej niewielki odsetek.

Zaletą tej metody jest niewątpliwie ograniczona możliwość zaniżania opłat za śmieci  - w przypadku odstępstw od normy tj. zaniżonego zużycia wody gmina zawsze może zastosować art. 6o ustawy o utrzymaniu czystości porządku w gminach.  Z drugiej strony podobnie jak pierwsza z opisanych metod, ten sposób naliczania opłaty uderzy w rodziny wielodzietne. Ponadto problem z zdeklarowaniem się co do wysokości opłaty mogą mieć ci mieszkańcy, którzy, nie korzystają z własnych ujęć wodnych  i nie posiadają liczników wody.

Metoda 3: Iloczyn stawki opłaty i powierzchni  lokalu mieszkalnego – w mojej ocenie najmniej miarodajny przelicznik. 3-osobowa rodzina zamieszkująca w 50 m mieszkaniu będzie wytwarzała podobną ilość odpadów co taka sama rodzina w mieszkaniu 100 m lub czy w domu jednorodzinnym. Opłata w takim przypadku zamienia się w dodatkowy podatek od nieruchomości. Opłata może zniechęcić polskie rodziny do zmiany lokali mieszkalnych na większe.

Jest to tym bardziej kuriozalne, że polskie mieszkania są przeludnione (z danych opracowanych przez HomeBroker w 2011 r. wynika, że ponad 60% polskich rodzin mieszka w za małych mieszkaniach a wskaźniki przeludnienia plasują Polskę na 28 pozycji wśród 30 krajów europejskich). Jednak z punktu widzenia gminy jest to bardzo prosta metoda ustalenia opłaty w oparciu o obiektywne i stosunkowe niezmienne dane, a deklaracje mogą być w bardzo prosty sposób zweryfikowane.

Metoda 4: Opłata od gospodarstwa domowego  - metoda korzystna dla rodzin wielodzietnych, niekorzystna dla osób samotnie gospodarujących (np. samotnie mieszkających emerytów). W metodzie tej zupełnie odchodzi się od proporcji pomiędzy wielkością wytwarzanych odpadów a opłatą z tytułu ich zagospodarowania.  Z punktu widzenia samorządów jest to metoda korzystna z uwagi na stosowanie jednolitej stawki, również weryfikacja danych złożonych w deklaracji ograniczała się będzie w takim przypadku do rozstrzygnięcia czy ma się do czynienia z jednym czy więcej gospodarstwami domowymi w odniesieniu do jednej nieruchomości (problem z rodzinami wielopokoleniowymi).

Ustawa nie zawiera definicji gospodarstwa domowego. Niektóre samorządy decydujące się na tę metodę, w uchwale precyzują to pojęcie, co może budzić wątpliwości co do tego, czy nie została przekroczona dyspozycja ustawowa.

Co ważne, żadna w powyższych metod nie zachęca do wytwarzania mniejszej ilości odpadów.

Gminy różnie podeszły do problemu. W zasadzie każda z opisanych metod znalazła swoich zwolenników. Miasto Szczecin zorganizowało w tej sprawie internetowe konsultacje społeczne. Strona internetowa z ankietą w sprawie metody naliczania opłat za gospodarowanie odpadami na www.konsultuj.szczecin.pl w okresie od 18 września do 4 listopada br. została odwiedzona 20 707 razy. W konsultacjach wzięły ponadto osoby, które złożyły swoje opinie w Biurze Obsługi Interesantów (8 opinii) oraz osoby, które wypowiedziały się pisząc bezpośrednio na adres poczty elektronicznej Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. (kilkanaście opinii).

Głosowało 1057 osób. Oddane głosy mają charakter unikalny (zasadą udziału w głosowaniu było wcześniejsze zalogowanie się przez osobę zainteresowaną). Większość odpowiadających opowiedziała się za obliczaniem opłat na podstawie liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość.  Integralną częścią prowadzonych konsultacji było udostępnienie mieszkańcom miejsca na wyrażenie opinii na temat związany z nowym systemem gospodarowania odpadami. Opublikowano 109 opinii wyrażonych przez 70 osób. Przedstawione oceny scharakteryzowano:

• Znaczna część mieszkańców jest głęboko przekonana, że jedynym możliwym do zastosowania wariantem jest naliczanie opłat od liczby osób zamieszkujących daną nieruchomość. Osoby te najczęściej pomijają inne aspekty wprowadzenia opłat, a więc skuteczność i nieuchronność ponoszenia opłat.
• Osoby preferujące naliczanie opłat w zależności od liczby osób zamieszkałych często utożsamiają się z poglądem, że najważniejsza jest proporcjonalność opłat a problemem administracji (samorządowej, spółdzielni mieszkaniowej, wspólnoty itd.) jest stosowanie mechanizmów weryfikacji i egzekucji danych stanowiących podstawę określenia wysokości opłat.
• Osoby optujące za metodą naliczania opłat w zależności od zużycia wody i/lub powierzchni użytkowej podkreślają w swoich wypowiedziach istniejącą zależność pomiędzy przyjętym miernikiem a poziomem produkcji odpadów oraz odpowiedzialność społeczną za podjętą decyzję.
• W opiniach przedstawiane były również koncepcje rozwiązań, które ze względu na ograniczenia wynikające z zapisów Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nie mogą być rozpatrywane. Dotyczyło to zwłaszcza wszelkiego rodzaju koncepcji zastosowania wieloskładnikowych opłat oraz naturalnej metody naliczania opłat od pojemności pojemnika do gromadzenia odpadów.