Nie ulega wątpliwości iż najefektywniejszym ekonomicznie i ekologiczne systemami oświetlenia są te, które wykorzystują  Lampy LED. Najnowsze generacje tych lamp to dość złożone urządzenia. Dlatego optymalny wybór dostawcy na nie jest rzeczą prostą. Wykorzystują to służby marketingowe producentów korumpując audytorów, projektantów a na koniec służby techniczne samorządów. W wyniku tych działań wybory inwestycyjne samorządów są dalekie od optymalnych.

Widomym objawem tych praktyk są audyty i projekty wskazujące jednego z producentów i SIWZ z przepisanymi z ulotek producenta parametrami technicznymi nie mającymi żadnego związku z efektywnością lampy i jej użytecznością. Warto podkreślić, że rozwiązanie konstrukcyjne i technologia są  indywidulanym, autorskim know-how producenta nie mającym znaczenia jeśli tylko spełniają oczekiwania inwestora poszukującego efektywnej modernizacji oświetlenia. Przez efektywność modernizacji należy rozumieć nie tylko oszczędność energii elektrycznej ale również obniżkę kosztów oświetlenia z uwzględnieniem odpisów amortyzacyjnych.

Wśród licznych parametrów technicznych podawanych przez producenta lamp znaczenie dla inwestora ma  zaledwie kilka. Z praktycznego punktu widzenia istotny jest jeden syntetyczny wskaźnik, koszt utrzymania oświetlenia w czasie życia lampy.

Zależy on od takich parametrów technicznych jak koszt lampy, okres gwarancji bez wykluczeni ograniczających możliwość realizacji gwarancji, efektywność energetyczna, trwałość źródła światła, trwałość i odporność zasilacza na zakłócenia pochodzące z sieci oraz ograniczenie zakłóceń emitowanych przez zasilacz oraz sterowalność natężeniem oświetlenia. Przy czym z punktu widzenia Gminy nie jest istotne dzielenie włosa na czworo i analizowanie efektywności poszczególnych elementów lampy jak źródło światła, straty oprawy czy zasilacza a łączna efektywność wyrażająca się stosunkiem zapotrzebowania na energię przed i po modernizacji. Oczywiście przy założeniu, że po wymianie  oświetlenie musi spełniać warunki normowe.

Kolejnym bodaj najistotniejszym parametrem jest trwałość oświetlenia. Jest ona funkcją temperatury pracy złącza półprzewodnikowego LED a więc jakości chłodzenia oprawy i trwałości układów zasilających oraz stabilności zasilania modułów LED. Jeśli chodzi o trwałość pracy źródła światła to przy pięcioletniej gwarancji istnieje możliwość prostej weryfikacji deklaracji producenta. Wystarczy zażądać gwarancji deklarowanego poziomu spadku natężenia oświetlenia przed upływem okresu gwarancyjnego z obowiązkiem jego wymiany gdyby parametr ten nie został dotrzymany. Odrębną kwestią pozostaje możliwość egzekwowania tego zapisu. W znakomitej większości przypadków stronami w umowach z Jednostkami Samorządu Terytorialnego są lokalne firmy podwykonawcze, które nie mają możliwości egzekwowania od producenta obowiązku spełnienia deklarowanych parametrów. Między innymi z tego powodu i braku odpowiedzialności producentów prześcigają się oni we wpisywaniu niewiarygodnych parametrów technicznych. Warto aby gwarancja na produkty o tak długim okresie eksploatacji jak oprawy LED była udzielana lub potwierdzana nie przez dostawców ale przez producentów oświetlenia. Wówczas istnieje realne możliwość egzekwowania obsługi gwarancyjnej.

Warunek ten zawiera także zabezpieczenie przed rozwiązaniami nieodpornymi na zanieczyszczenia oprawy przez warunkami środowiskowymi użytkowania (m.in. zapylenie, ptaki), co skutkuje spadkiem skuteczności chłodzenia całej oprawy a tym samym modułów LED i układów elektroniki. Należy też wymagać by zasilacze były zabezpieczone przed przepięciami pochodzącymi z sieci zasilającej.  Jednocześnie warto wymagać aby producent zapewnił dostępność po okresie gwarancji zarówno modułów LED jak i zasilaczy.

Krytyczna analiza ogłaszanych przetargów wskazuje, że gminy w zadziwiająco różnorodny sposób kształtują  wymagania dotyczące technicznych własności zamawianych opraw oświetleniowych.  W większości przypadków są one przepisywane z katalogów producentów, co w wielu przypadkach ma wpływ na ograniczenie konkurencji a w konsekwencji prowadzi do niekorzystnego z punktu widzenia Jednostki Samorządu Terytorialnego rozstrzygnięcia przetargu. Jest  to często wynikiem niedopuszczalnego wpływu służb marketingowych producentów na przygotowanie warunków przetargu.  Biorąc pod uwagę brak kompetencji Jednostki Samorządu Terytorialnego, co do oceny efektywności poszczególnych rozwiązań technologicznych, jakiekolwiek ograniczenia w tym względzie obarczone są ogromnym ryzykiem wyboru nieoptymalnej technologii. Równocześnie z punktu widzenia zamawiającego istotny jest jedyni wspomniany na wstępie syntetyczny parametr czyli koszt utrzymania oświetlenia w czasie życia lampy. Można go w prosty sposób zdefiniować dla każdej z oferowanych technologii nie wnikając w jej rozwiązania techniczne.

Biorąc pod uwagę fakt, że z punktu widzenia inwestora najistotniejsza jest trwałość oprawy bowiem ona w najwyższym stopniu rzutuje na koszt w okresie życia (LCC)  korzystne są rozwiązania modernizacyjne w formule ESCO czy finansowania inwestycji przez stronę trzecią (bank lub inna instytucja finansująca). Warto podkreślić, że w tego typu rozwiązaniu Jednostki Samorządu Terytorialnego przenosi całe ryzyko zapewnienia technicznej sprawności infrastruktury na dostawcę rozwiązania (płatności okresowe) i nie ponosi znacznych nakładów inwestycyjnych na modernizację oświetlenia.

Poniżej propozycja zapisów SIWZ dla przetargu na modernizacje oświetlenia realizująca powyższe postulaty.

Wymagania:

• Okres spłaty oznaczony na 60 miesięcy. Ograniczenie zwrotu z inwestycji (ROI) w czasie nie dłuższym niż 5 lat uzasadnione jest techniczną użytecznością opraw LED, która w warunkach rzeczywistej eksploatacji powinna sięgać 10 lat. W związku z powyższym 5 letni okres zwrotu z inwestycji (brak udziału w tym czasie w zyskach Jednostki Samorządu Terytorialnego) pozwala oczekiwać, że po tym okresie będzie możliwa kumulacja zysków z modernizacji przez taki sam okres. Gromadzenie oszczędności w pełnej wysokości mogą być przeznaczone na kolejne inwestycje w infrastrukturę oświetleniową. W przeciwnym przypadku modernizacja nie będzie opłacalna dla Jednostki Samorządu Terytorialnego gdyż nie zanotuje oczekiwanych zysków z modernizacji.
• Okres gwarancji  60 miesięcy. Gwarancja będzie udzielona i potwierdzona przez producenta opraw oświetleniowych z zaznaczeniem, że jedynym wykluczeniem jest działanie siły wyższej lub aktów wandalizmu.
  W okresie spłat rat nie realizowanie gwarancji może pociągnąć za sobą brak spłaty raty. Jest to  ważną okolicznością dopingującą oferenta do wywiązywania się z zobowiązań gwarancyjnych . Praktycznie nie ma możliwości skutecznego egzekwowania gwarancji po okresie spłat dlatego nie warto skracać czasu spłaty. Prowadzi to do niewielkiego wzrostu kosztów (o koszty finansowe wydłużonej spłaty ale eliminuje równocześnie oferentów zawodnych opraw)
• Wysokość raty nie może być większa niż uzyskiwana oszczędność na modernizacji oświetlenia obliczona wg algorytmu stanowiącego załącznik nr 1 (arkusz kalkulacyjny).
  Oznacza to że w najgorszym przypadku nie uzyskamy obniżenia rachunku za oświetlenie w czasie 5 lat spłaty rat. Ale mamy oszczędności na konserwacji systemu oświetlenia. Lampy, które jeśli świeciły przez 5 lat pozwalają przyjąć z wysokim prawdopodobieństwem, że będą świeciły przez pięć kolejnych lat i generowały w tym czasie oszczędności zbliżone do wysokości raty.
• Oświetlenie musi spełniać wymagania normy PN – EN 13201:2007 wg wskazań stanowionych załącznik nr 2 określających charakterystyczną geometrię drogi (dróg).
  Dowodem na wypełnienie normy muszą być wyliczenia w programie Dialux lub podobnym na podstawie krzywych światłości wykonanych dla każdego rodzaju oprawy przez akredytowane i niezależne od producenta/dostawcy laboratorium zarówno wydruk z programu jak i sprawozdania z badań powinny być dołączone do oferty.
• Wysokość raty miesięcznej stanowi całkowite wynagrodzenie należne dostawcy a szczególności koszty opraw, instalację i koszty finansowania, serwisu w okresie spłaty rat i koszty utrzymania infrastruktury komunikacyjnej zapewniającej sterowanie oprawami z jednego punktu zarządzania zlokalizowanego w siedzibie Zamawiającego, zostaną w całości pokryte przez Dostawcę w okresie obowiązywania umowy. Jednocześnie wskazana rata miesięczna będzie stała i określona kwotą wyrażoną w złotych polskich bez żądnych wskaźników mogących indeksować wysokość rat.
• Parametry dotyczące mocy opraw (W) i całkowitego strumienia świetlnego (lm) będą potwierdzone przez niezależne i akredytowane laboratorium. Przy czym gwarancja obejmuje zapewnienie że spadek efektywności energetycznej (strumień świetlny i mocy oprawy) będzie nie niższy niż 20% - 25% dla co najmniej 90 % populacji w okresie jej trwania co zostanie potwierdzone pomiarem przed spłatą ostatniej raty. Warto podkreślić, że w oprawach zapewniających utrzymanie stałego strumienia świetlanego w trakcie eksploatacji zwiększana jest moc pobierana przez oprawę zatem nie jest istotny tylko spadek strumienia ale również moc pobierana przez oprawę.  

Gwarantuje to rzetelność podanych parametrów mających wpływ na kryterium efektywności energetycznej, które premiuje rozwiązania cechujące się wyższą trwałością.

• Każda oprawa będzie oznaczona znakiem CE, które będzie potwierdzone przez niezależne i akredytowane laboratorium.
  Gwarantuje to, że oprawa była badana przez zewnętrzna instytucję i jest bezpieczna co pośrednio jest gwarancja jakości. W przypadku deklaratywnego potwierdzenia znaku CE możemy mieć do czynienia z producentem, który akceptuje ryzyko poświadczenia nieprawdy. Może to wnosić dodatkowe ryzyka związane z eksploatacją produktu.
• Automatyka musi zapewniać minimum możliwość sterowania strumieniem świetlnym indywidualne każdej oprawy, logować i przekazywać informację o istotnych zdarzeniach w tym awarii. Całość kosztów infrastruktury komunikacyjnej i jej utrzymania w okresie eksploatacji musi być wskazana i uwzględniona w obliczeniach efektywności energetycznej gdyż nie ma to być gadżet a integralna część infrastruktury oświetleniowej jeśli ma być instalowana i finansowana.

Kryteria oceny:

• Wysokość raty miesięcznej – 70 %
  o    Obliczane wg wzoru:
  Ow = (Wn/Wo)*70

Premiuje oferty przynoszące najwyższe miesięczne oszczędności na kosztach oświetlenia.

• Efektywność energetyczna – 10 %
  o    Os = (Wn/Wo)*10
  Premiuje najwyższy poziom oszczędności energii i  nowoczesność technologii niezależnie od kosztów oprawy
   
• Automatyka  – 20 %
  o    Spełnia = 20
  o    Nie spełnia = 0

Premiuje rozwiązania dające oszczędności wynikające z dostosowania strumienia świetlnego do zmieniającej się w czasie doby kategorii drogi. Dzięki ograniczeniu w algorytmie obliczeniowym potencjalnych zysków do 15%  wyeliminowane zostało ryzyko przeszacowania przez oferentów korzyści płynących z zastosowania automatyki. Równocześnie wysoka punktacja stanowi istotna zachętę do oferowania takich rozwiązań.

Podane wyżej parametry SIWZ’u nie zawierają żadnych szczegółowych parametrów technicznych i konstrukcyjnych, co mogłoby promować któregokolwiek z producentów czy dostawców. Równocześnie premiują optymalne z punktu widzenia inwestora właściwości czyli wysoką efektywność energetyczną i trwałość lamp LED, która powinna zapewnić nie tylko obniżenie emisji ale także wymierne korzyści gospodarcze.

Autor: dr Ludomir Duda