Nowelizacja ustawy o systemie oświaty z 19 marca 2009 r. wprowadziła nowe przepisy umożliwiające przekazywanie przez jednostki samorządu terytorialnego szkół lub placówek publicznych do prowadzenia innym osobom prawnym i osobom fizycznym.
Do czasu nowelizacji w marcu 2009 r. jednostka samorządu terytorialnego nie mogła posłużyć się innymi podmiotami w celu wykonywania zadań własnych w zakresie oświaty. Jak zauważył Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 9 lutego 2006 r. (I OSK 1372/05), ustawa o systemie oświaty w art. 104 ust. 1 oraz art. 105 – zalicza do obowiązkowych zadań własnych gmin prowadzenie szkół podstawowych i przedszkoli. Obowiązkowy charakter tych zadań powoduje, że gmina nie może z ich wykonywania zrezygnować, czy też przekazać do wykonywania innemu podmiotowi – nawet fundacji, na której powstanie i działalność będzie wywierała znaczący wpływ. Sąd stwierdził również w przytoczonym wyroku, iż to gmina zakłada wskazane w art. 5 ust. 5 ustawy o systemie oświaty placówki oraz następnie je prowadzi. Konsekwencją przekazania zadania własnego na rzecz fundacji, wynikającą z kolei z art. 5 ust. 7 ustawy, byłoby, iż to właśnie władze fundacji będącej organem założycielskim odpowiadałyby za działalność szkoły lub placówki, a nie gmina.
Dodany przez wspomnianą nowelizację art. 5 ust. 5g i nast. stworzył wprost możliwość przekazania przez JST, będącą organem prowadzącym dla szkoły liczącej do 70 uczniów, prowadzenia tej szkoły innej osobie prawnej lub osobie fizycznej. Do przekazania szkoły lub placówki w tym trybie nie stosuje się przepisów dotyczących jej likwidacji. Przekazana szkoła lub placówka nadal zachowuje status szkoły lub placówki publicznej, zmianie ulega jedynie jej dotychczasowa forma organizacyjno-prawna określona w przepisach o finansach publicznych.
Przekazana szkoła lub placówka traci formę jednostki budżetowej lub zakładu budżetowego, a zasady prowadzenia przez nią gospodarki finansowej określa nowy organ prowadzący na podstawie art. 80 ust. 1 ustawy o systemie oświaty.
Jednocześnie, aby zabezpieczyć ciągłość funkcjonowania takiej szkoły lub placówki, od dnia przekazania określonego w porozumieniu, otrzymuje ona odpowiednie dotacje. Gdy nowy organ prowadzący zechce odstąpić od zamiaru prowadzenia szkoły lub placówki, nie ma prawa jej zlikwidować, zaś jednostka samorządu terytorialnego, na jego wniosek, ma obowiązek przejąć ją z powrotem do prowadzenia.
Ustawa reguluje także w sposób szczególny postępowanie w sprawach pracowniczych w przypadku przekazania szkoły lub placówki prowadzonej dotychczas przez jednostkę samorządu terytorialnego innej osobie prawnej lub osobie fizycznej. Regulacje takie są konieczne ze względu na inny zakres przepisów określających prawa i obowiązki pracowników w szkołach i placówkach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz w szkołach i placówkach publicznych prowadzonych przez osoby prawne niebędące takimi jednostkami lub przez osoby fizyczne.
Jak wskazano w projekcie nowelizacji na etapie projektowania przepisów dotyczących przekazywania szkół i placówek, potrzeba wprowadzenia do ustawy takiego rozwiązania wyszła naprzeciw oczekiwaniom społeczności lokalnej. Bowiem już wcześniej spotykane były przypadki przekazywania przez jednostki samorządu terytorialnego szkół i placówek publicznych do prowadzenia innym organom, takim jak stowarzyszenia rodziców, które chciały i potrafiły zarządzać szkołami efektywniej. Tego typu decyzje, choć służące jakości edukacji oraz wychodzące naprzeciw różnym lokalnym, obywatelskim inicjatywom, były przed 2009 rokiem bardzo trudne do podjęcia. Łączyły się bowiem z potrzebą - zanim nastąpiła rejestracja placówki w nowej formule - przeprowadzenia najpierw procedury likwidacji szkoły czy placówki publicznej prowadzonej dotychczas przez jednostkę samorządu terytorialnego, co mogło wzbudzać uzasadniony niepokój danej społeczności szkolnej.
Dlatego też w przypadkach kiedy zamiarem jednostki samorządu terytorialnego nie jest likwidacja tylko przekazanie szkoły lub placówki do prowadzenia innemu podmiotowi gwarantującemu właściwe wykonywanie zadań organu prowadzącego, zaproponowano właśnie wprowadzenie możliwości przekazania przez tę jednostkę prowadzenia szkoły lub placówki publicznej innej osobie prawnej lub osobie fizycznej w drodze umowy, której niezbędne elementy wskazano w ustawie.
