Wydatki na sportowe inwestycje infrastrukturalne w samorządach wyniosły w latach 2008-2010 ponad 4,5 mld zł, co stanowi 10 proc. wszystkich samorządowych wydatków majątkowych. Spośród badanych 70 proc. ocenia, że ich najbliższe sąsiedztwo daje wiele możliwości bycia aktywnym fizycznie. W porównaniu z 2009 r., Polska odnotowała w tym zakresie znaczący wzrost odpowiedzi pozytywnych (aż o 10 p. proc.), co jest potwierdzeniem zdecydowanej poprawy dostępności infrastruktury sportowej i rekreacyjnej. 38 proc. badanych uważa, że władze lokalne robią wystarczająco dużo, by zapewnić możliwości podejmowania aktywności fizycznej przez obywateli (wzrost o 8 p. proc. w porównaniu z 2009 r.), przeciwnego zdania jest 48 proc. odpowiadających (spadek o 4 p. proc.).
Mimo tych zadowalających odpowiedzi co do tworzonych warunków, ponad połowa Polaków nie podejmuje żadnej aktywności fizycznej. Niski jest poziom uczestnictwa dzieci i młodzieży w lekcjach wychowania fizycznego (NIK: w tygodniu roku szkolnego 2012/2013 nie uczestniczyło 15 proc. w szkołach podstawowych, 23 proc. w gimnazjach i 30 proc. w ponadgimnazjalnych).
Sport jako element polityki publicznej
Resort sportu przygotował nowy dokument diagnozujący stan rozwoju sportu w kraju oraz jego cele i sposoby ich realizacji - Program Rozwoju Sportu do roku 2020. Poprzedni dokument zakończył swoją perspektywę na roku bieżącym. We wprowadzeniu do programuj czytamy, iż dokument prezentuje nowe podejście do sportu, rozumianego jako ważny obszar polityki publicznej, którego oddziaływanie wykracza daleko poza ten obszar. Dlatego sport został przedstawiony w kontekście innych polityk, ze szczególnym uwzględnieniem zdrowia, edukacji, transportu, turystyki, planowania przestrzennego oraz rynku pracy i polityki społecznej, szczególnie w aspekcie potencjału sportu w budowaniu kapitału społecznego. Duży nacisk położono również na wprowadzenie w sporcie zasad zarządzania strategicznego, praktykowanych w innych obszarach polityk publicznych.
Co to jest sport?
W programie podkreśla się aspekt ujednolicenia stosowanych pojęć. I tak, pojęcie sportu rozszyfrowano jako: (1) wielopodmiotowa struktura organizacyjna, której istotą jest uprawianie sportu; (2) wszelkie formy aktywności fizycznej, które mają na celu wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i psychicznej lub osiągnięcie wyników sportowych na dowolnym poziomie współzawodnictwa, podejmowane zwykle w sposób zorganizowany, na zasadach określonych obowiązującymi regułami sportowymi; (3) konkretny typ współzawodnictwa, objęty przepisami jednej międzynarodowej federacji sportowej, dawniej: dyscyplina (sportu). Obok tego podstawowego pojęcia przedstawiono definicję: aktywność fizyczna, rekreacja, dyscyplina, sport dla wszystkich, sport wyczynowy.
Kluby sportowe nie masowe
W części diagnstycznej podkreślono m.in., iż w ostatnich latach odnotowuje się ogromny wzrost popularności sportowych imprez masowych (biegów ulicznych i maratonów rowerowych), jednak rozwój tych imprez odbywa się często bez udziału związków sportowych. Kluby sportowe (finansowane w dużej mierze przez samorządy) od wielu lat uczestniczące we współzawodnictwie sportowym nie są zainteresowane lub nie mają pomysłu na pozyskiwanie osób dorosłych uczestniczących w imprezach sportowych ukierunkowanych na masowe uczestnictwo. Warto zwrócić uwagę, że amatorskie grupy biegowe czy kolarskie z rzadka mają status klubu sportowego i nie podejmują współpracy z okręgowymi czy krajowymi strukturami polskich związków sportowych. A z drugoej strony, rozwój masowego sportu amatorskiego jest postrzegany przez polskie związki sportowe jako zagrożenie w walce o fundusze publiczne. Formułą organizacji aktywności fizycznej, często stosowaną w niektórych państwach Unii Europejskiej, są tzw. kluby wielosekcyjne (multisport clubs), które w ramach swoich struktur łączą kilka sportów, a ich członkami są zarówno sportowcy wyczynowi, jak i amatorzy. Ci ostatni mają możliwość korzystania z niektórych zasobów klubu, zyskując jednocześnie dodatkową motywację do podejmowania aktywności fizycznej.
Znacznie lepsza baza zasługą JST
W 2012 r. w Polsce funkcjonowało prawie 22 tys. hal sportowych i sal gimnastycznych, z których ponad 90 proc. stanowiły obiekty przyszkolne. Analiza resortu wskazuje, że brak pełnowymiarowej (min. 24x12 m) sali gimnastycznej dotyka 7 proc. gmin (173 jednostki), z których 46 proc. posiada obiekt o mniejszych wymiarach. Liczba gmin nie posiadających żadnej sali gimnastycznej spadła z 340 w 2000 r. do 94 w 2014 r. Większość gmin nieposiadających pełnowymiarowego obiektu deklaruje chęć budowy takiego, korzystanie z istniejącego obiektu niepełnowymiarowego lub korzystanie z obiektu zlokalizowanego w sąsiedniej gminie. Systematycznie zwiększa się również odsetek szkół mających dostęp do sali gimnastycznej. W 2012 r. taką możliwość posiadało 72 proc. szkół podstawowych (wzrost o ponad 6 p. proc. w porównaniu z 2010 r.), 75 proc. gimnazjów, 79 proc. liceów ogólnokształcących oraz ponad 80 proc. zasadniczych szkół zawodowych, techników i liceów profilowanych. Biorąc pod uwagę lokalizację szkoły, zdecydowanie lepiej wypadały jednostki w miastach (71 proc.) niż na wsi (58 proc. ). Najkorzystniejszą sytuację zaobserwowano w miastach o wielkości od 20 do 200 tys. mieszkańców. Należy jednak podkreślić, że w porównaniu z 2010 r., odnotowano znaczny wzrost odsetka szkół mających dostęp do sali gimnastycznej na obszarach wiejskich (o 6,4 p. proc.; w miastach – o 1,9 p. proc.). Dostępność sal gimnastycznych i hal sportowych w miastach jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości ośrodków. Biorąc pod uwagę jedynie obiekty przyszkolne o wymiarach 24x12 m i większych (przy założeniu, że większość obiektów nieprzyszkolnych pełni raczej funkcje widowiskowe), różnice między miastami wg kategorii wielkości są znacznie większe – obiekty w miastach do 20 tys. mieszkańców są ponad dwukrotnie łatwiej dostępne niż w miastach pow. 500 tys. mieszkańców. W praktyce, biorąc pod uwagę większą powszechność prosportowych postaw wśród mieszkańców największych aglomeracji miejskich, a także stosunkowo łatwy dostęp komunikacyjny do obiektów, nierówności mogą być jeszcze większe.
Łączna liczba boisk sportowych w Polsce przekracza 45 tys. Wśród nich 1/3 stanowią boiska piłkarskie, które zdecydowanie dominują wśród nieprzyszkolnych obiektów sportowych. Uwzględniając boiska wielofunkcyjne, istnieje po ok. 10 tys. boisk do gier małych84 – siatkówki, koszykówki i piłki ręcznej. Mniej popularnymi obiektami sportowymi w Polsce są obiekty lekkoatletyczne (ok. 7 tys. obiektów, wliczając bieżnie, stadiony lekkoatletyczne oraz obiekty wielofunkcyjne) i korty tenisowe (niecałe 3 tys.). Nadal jednak 25% szkół w Polsce nie ma dostępu ani do boiska sportowego, ani do sali gimnastycznej.
Według danych systemu informacji oświatowej (SIO) oraz GUS, w 2012 r.86 w Polsce funkcjonowały 952 pływalnie, z których prawie 700 stanowiły obiekty kryte87. Natomiast na podstawie analizy Ministerstwa Sportu i Turystyki, dokonanej w oparciu o dane pozyskane z urzędów marszałkowskich, szacuje się, że w 2014 r. liczba pływalni krytych wynosiła 736. Prawie 80% z nich to baseny o wymiarach 25x12,5m i większe, w tym 12 o wymiarach olimpijskich (50x25m).
Długość ścieżek rowerowych położonych wzdłuż dróg publicznych wykazana przez jst w sprawozdaniu dot. transportu lokalnego wyniosła w 2013 r. 7726 km. Statystycznie, na 10 tys. km kw. przypadało w Polsce w 2013 r. 247,1 km ścieżek rowerowych położonych wzdłuż dróg publicznych, zaś na 10 tys. ludności – 2 km (dla porównania – dróg publicznych było prawie 40-krotnie więcej). W porównaniu z innymi krajami europejskimi mamy jeszcze sporo do nadrobienia
Samorządowe wydatki na sport
W analizowanym okresie 2008-2010 tylko 500 gmin (20 proc.) nie skorzystało z jakiegokolwiek programu dofinansowania infrastruktury sportowej przez ministra sportu. Nie ma wśród nich ani jednej gminy o liczbie mieszkańców pow. 30 tys., zaś niemal w 90 proc. ich liczba mieszkańców nie przekracza 10 tys. 71 proc. z tych gmin przeznaczyło w latach 2006–2011 na kulturę fizyczną mniej niż 1 proc. ogólnych wydatków budżetowych (przy średniej krajowej 3 proc.).
Cele
Autorzy programu jako jego cel główny widzą tworzenie warunków dla rozwoju sportu oraz promocję aktywności fizycznej pozytywnie wpływającej na zdrowie. Cel ten ma być osiągnięty poprzez: (1) Zapewnienie warunków i oferty dla powszechnego podejmowania aktywności fizycznej na każdym etapie życia; (2) Wykorzystanie sportu na rzecz budowy kapitału społecznego; (3) Poprawa warunków organizacyjno-prawnych dla rozwoju sportu oraz zwiększenie dostępności wykwalifikowanych zasobów kadrowych; (4) Wykorzystanie potencjału sportu na poziomie wyczynowym na rzecz upowszechnienia aktywności fizycznej lub promocji Polski na arenie międzynarodowej.
Ponieważ nadal ok. 25 proc. szkół nie ma dostępu ani do boiska sportowego, ani do sali gimnastycznej, zaleca się, aby przynajmniej jeden z tych dwóch typów obiektów był dostępny w każdej szkole (za wyjątkiem przypadków szczególnych, np. szkół z bardzo małą liczbą uczniów). Przy czym istotne jest, aby przyszkolne obiekty sportowo-rekreacyjne były dostępne dla uczniów oraz mieszkańców również po godzinach lekcyjnych. Do najważniejszych działań w tym zakresie należeć będzie: dofinansowywanie budowy oraz przebudowy ogólnodostępnej przyszkolnej infrastruktury sportowej oraz rekreacyjnej, uwzględniającej potrzeby rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży we wszystkich grupach wiekowych.
Do najważniejszych działań w ramach zapewniania ogólnodostępnej oferty zajęć sportowych sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi psychofizycznemu dzieci i młodzieżypowyższego kierunku interwencji należą: uatrakcyjnienie szkolnych zajęć wychowania fizycznego poprzez dofinansowanie programów upowszechniania sportu w szkole, dostosowanych do faz rozwoju oraz zróżnicowanych potrzeb i preferencji poszczególnych grup wiekowych oraz płci; rozszerzenie zakresu zajęć sportowo-rekreacyjnych w szkole, np. w formie zajęć pozalekcyjnych przeznaczonych dla uczniów o różnym poziomie sprawności; dofinansowanie programów upowszechniania sportu dzieci i młodzieży przy wykorzystaniu ogólnodostępnych obiektów sportowo-rekreacyjnych, dostosowanych do faz rozwoju oraz zróżnicowanych potrzeb i preferencji poszczególnych grup wiekowych oraz płci; promocja podniesienia prestiżu zajęć wychowania fizycznego w szkole; wsparcie organizacji imprez sportowych dla dzieci i młodzieży, ukierunkowanych na ich powszechne uczestnictwo.
Wagę prgram przywiązuje takż do: organizacji pozaszkolnych zajęć wychowania fizycznego (szkolne koła sportowe), ukierunkowanych na podnoszenie sprawności oraz umiejętności sportowych, a także aktywne uczestnictwo w szkolnym współzawodnictwie sportowym; wsparcie systemu szkolnego współzawodnictwa sportowego opartego na rywalizacji szkół (klas), a nie szkolnych (uczniowskich) klubów sportowych; usprawnienie systemu identyfikacji utalentowanych sportowo uczniów oraz wzmocnienie współpracy między podmiotami sportu szkolnego (szkołami) a uczestnikami rozgrywek sportowych organizowanych przez polskie związki sportowe (klubami sportowymi); umożliwienie uczestnictwa w systemie sportu szkolnego jak największej liczby uczniów, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów nie uczestniczących w zorganizowanych formach aktywności fizycznej (objętych szkoleniem w klubach sportowych).
jednym z priorytetów jest także tworzenie dedykowanej oferty zajęć sportowych i rekreacyjnych dla osób starszych. Do najważniejszych działań w ramach powyższego kierunku interwencji należą: edukacyjno-promocyjne ukierunkowane na popularyzację aktywności fizycznej wśród osób starszych, ze szczególnym uwzględnieniem zorganizowanych form aktywności; promocja organizowania zajęć aktywności fizycznej dedykowanych osobom starszym z uwzględnieniem ich preferencji oraz ograniczeń sprawnościowych; opracowanie i promocja krajowych rekomendacji w zakresie prozdrowotnej aktywności fizycznej osób starszych.
Zamysłem autorów programu nie jest powoływanie do życia nowych pdmiotów, ale przypisuja dużą rolę lokalnym centrom aktywności, rozumianym jako miejsca i/lub osoby mocno osadzone w społeczności lokalnej (cieszące się jej zaufaniem, mające długą tradycję funkcjonowania, oparte na autorytecie). Bez znaczenia pozostaje forma, w jakiej działają (klub sportowy, dom kultury, stowarzyszenie, spółdzielnia, szkoła, klub seniora itd.), a także przedmiot ich podstawowej działalności (nie tylko sportowa).
Kto to będzie robił i za ile?
Plan finansowy programu nie zaskakuje. Jako główne źródło finansowania określa budżet ministra sportu (na rok 2015 - 265,5 mln zł) oraz fundusze celowe: Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej (645 mln zł), który finansuje zadania inwestycyjne z zakresu przebudowy, remontu lub inwestycji obiektu sportowego, a także z zakresu rozwijania sportu wśród dzieci, młodzieży i osób niepełnosprawnych oraz Fundusz Zajęć Sportowych dla Uczniów (2015 – 13 mln zł). Oprócz tych podstawowych źródeł program wymienia szereg innych, w tym kalatog zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego.
Jak czytamy w dokumencie, ze względu na specyfikę obszaru interwencji, program nie określa szczególnego ujęcia terytorialnego w ramach zaprojektowanych celów, priorytetów i kierunków interwencji. W dokumencie nie zostały wyznaczone, wyszczególnione enumeratywnie, regiony, dla których przewidziano preferencje w zakresie podejmowania interwencji, natomiast wskazano funkcjonalne cechy obszarów wymagających szczególnego wsparcia w niektórych zakresach tematycznych. Program jest dokumentem bazowym wyznaczającym ramowe cele, priorytety i kierunki interwencji w obszarze sportu. Dokumentem określającym sposób realizacji poszczególnych kierunków interwencji będzie Dokument Implementacyjny PRS 2020 (dalej: DI PRS 2020), stanowiący katalog narzędzi służących realizacji celów PRS 2020, wraz z podmiotami odpowiedzialnymi za ich koordynację oraz realizację.
Źródło: projekt Proramu Rozwoju Sportu do roku 2020
