​W związku z przyjściem na świat dziecka rodzice mogą skorzystać z wolnego od pracy. Jedną z jego form jest urlop macierzyński.

- Urlop macierzyński został ustanowiony ze względu na potrzebę wzmożonej ochrony zdrowia i sprawności psychofizycznej kobiety w ostatnim okresie ciąży, a tym samym optymalnego w danych warunkach przebiegu porodu, a także przede wszystkim dla zapewnienia regeneracji jej sił po porodzie oraz dla sprawowania opieki nad dzieckiem we wczesnym okresie jego życia i jego adaptacji w rodzinie – tłumaczy Krzysztof Rączka w Małgorzata Maria Gersdorf, Michał Raczkowski, Krzysztof Rączka, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. III, opublikowano: LexisNexis 2014. Z tego prawa na określonych zasadach może także skorzystać ojciec dziecka. Krzysztof Rączka przypomina również, że urlop macierzyński jest świadczeniem osobistym, a więc może być wykorzystany tylko przez uprawnione osoby i to bezwzględnie w naturze.

Wymiar urlopu uzależniony jest od tego ile dzieci przychodzi na świat podczas jednego porodu i wynosi od 20 do 37 tygodni. Reguluje to art. 180 § 1 kodeksu pracy. Dokładnie zgodnie z tym przepisem pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

• 20 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
• 31 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
• 33 tygodni - w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
• 35 tygodni - w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
• 37 tygodni - w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Porodem jest zakończenie ciąży trwającej co najmniej 22 ukończone tygodnie - przypomina Eliza Maniewska w Kazimierz Jaśkowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, opublikowano: LEX/el. 2016.

Przesłanką nabycia prawa do urlopu macierzyńskiego jest odpowiedni stan zaawansowania ciąży. Jej rozwiązanie w zbyt wczesnym okresie powoduje, że mamy do czynienia nie z porodem, lecz poronieniem, które traktuje się jak chorobę, której następstwem jest niezdolność do pracy skorelowana z zasiłkiem chorobowym – komentuje Krzysztof Rączka.

Korzystanie z urlopu może się rozpocząć jeszcze przed przyjściem na świat dziecka. Przed przewidywaną datą porodu (przyjmuje się, że wg oceny lekarza) pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. Z tego prawa z założenia nie skorzysta tata, ale jak się okazuje i nie każda matka.

Możliwość wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przed dniem porodu, przewidziana w art. 180 § 3 k.p. nie przysługuje ubezpieczonej, która urodziła dziecko w trakcie korzystania z urlopu bezpłatnego – uznał Sąd Apelacyjny w Katowicach wyroku z 11 stycznia 2012 r., sygn. akt III AUa 954/11.

Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania wymiaru. Czyli przykładowo pracownica wykorzystała dwa tygodnie przed prognozowanym przez lekarza terminem porodu, po przyjściu na świat dziecka wykorzysta pozostałe 18 tygodni wolnego.

Urlop rozpoczyna się najpóźniej w dniu porodu.

Pracownica nie może zrzec się prawa do tego urlopu.- Może jedynie zrezygnować z części urlopu, o ile pozostałą jego część wykorzysta pracownik - ojciec dziecka albo pracownik - inny członek najbliższej rodziny bądź, o ile przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony - ojciec dziecka bądź ubezpieczony - inny członek najbliższej rodziny, którzy w celu sprawowania tej opieki przerwali działalność zarobkową. Zakaz ten wynika z funkcji urlopu macierzyńskiego (ochrona zdrowia pracownicy i interesów dziecka), a także pośrednio z analogii do art. 152 § 2. Skoro przepis ten zakazuje pracownikowi zrzeczenia się prawa do urlopu wypoczynkowego, to tym bardziej należy uznać za niedopuszczalne zrzeczenie się prawa do urlopu macierzyńskiego. Ponadto gdyby pracownica mogła choćby w części zrzec się swobodnie prawa do urlopu macierzyńskiego, to przewidziana w art. 180 § 4, 6 i 10 możliwość rezygnacji (czyli zrzeczenia się) z dalszej części urlopu po wykorzystaniu 8 lub 14 tygodni nie byłaby uwarunkowana od przejęcia tej części przez ojca dziecka lub innego członka najbliższej rodziny. Przedmiotem ochrony jest tu interes dziecka polegający na sprawowaniu opieki nad nim przez członka rodziny przez cały okres urlopu macierzyńskiego przysługującego pracownicy, co w drugiej jego części może być wykonywane nie tylko przez matkę – podaje Eliza Maniewska.

Urlop macierzyński nie jest okresem choroby. Orzekał o tym Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 10 października 1991 r., sygn. akt II SA 768/91: Błędne jest także uznawanie kobiety korzystającej z „urlopu macierzyńskiego” za osobę niezdolną do pracy. Urlop macierzyński, mający na celu ochronę zdrowia kobiety i jej potomka, stanowi ustawową obowiązkową przerwę w pracy. Urlop taki ma służyć regeneracji sił kobiety w związku z ciążą i porodem. W okresie tej przerwy w pracy kobieta korzysta ze wzmożonej ochrony, gwarantującej jej między innymi niepogarszanie warunków pracy i płacy (art. 176-179 k.p.). Wstrzymanie wypłaty zasiłku dla bezrobotnych w okresie pozostawania przez kobietę na „urlopie macierzyńskim" stanowi pogwałcenie powyższych zasad. Korzystanie z „urlopu macierzyńskiego” przez kobietę pobierającą zasiłek dla bezrobotnych nie stanowi podstawy do orzeczenia o utracie prawa do zasiłku.

Za czas urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński.

Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli:

1. pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko;
2. przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony - ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

To nie jedyne sytuacje, kiedy ojciec może przebywać na urlopie macierzyńskim.

Pracownik ojciec dziecka może korzystać z urlopu macierzyńskiego niewykorzystanego w całości przez pracownicę matkę dziecka w razie jej zgonu w czasie takiego urlopu. Pracownik ojciec dziecka może także korzystać z części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym pracownica matka dziecka uprawniona do urlopu wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem – czytamy w stanowisku resortu pracy z 9 stycznia 2014 r., sygn. SPS-023-22745/13.