Alimenty, o których mowa w art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj.: Dz. U. 2020, poz. 1876 ze zm.) nie stanowią należności uiszczanych przez dłużnika alimentacyjnego, czy to dobrowolnie czy też podlegających ściągnięciu w drodze egzekucji sądowej, na rzecz funduszu alimentacyjnego – uchwałę takiej treści wydał NSA 8 listopada 20201 sygn. I OPS 2/21.
Dwie linie orzecznicze
Wnioskiem z 25 czerwca 2021 r. Prokurator Generalny wniósł o podjęcie uchwały składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. W ocenie Prokuratora Generalnego w orzecznictwie sądów administracyjnych utrwaliły się dwa przeciwstawne stanowiska odnośnie do stosowania art. 8 ust. 3 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej (u.p.s.) w zakresie możliwości odliczenia od przychodu osoby ubiegającej się o świadczenie pieniężne z pomocy społecznej należności wyegzekwowanych na rzecz funduszu alimentacyjnego lub zwróconych przez tę osobę na ten fundusz.
Według pierwszego stanowiska kwoty potrącone w prowadzonym względem dłużnika postępowaniu egzekucyjnym na poczet zaległości wobec funduszu alimentacyjnego mają charakter kwot alimentów świadczonych na rzecz "innych osób" w rozumieniu art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s. Prokurator Generalny przywołał wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia: 15 września 2009 r., sygn. akt I OSK 94/09, 8 stycznia 2016 r., sygn. akt I OSK 1358/14, 1 czerwca 2017 r., sygn. akt I OSK 556/16, 17 stycznia 2020 r., sygn. akt I OSK 3593/18, 18 maja 2020 r., sygn. akt I OSK 1905/19 oraz wyroki Wojewódzkich Sądów Administracyjnych w Szczecinie z dnia 25 maja 2010 r., sygn. akt II SA/Sz 250/10 oraz w Olsztynie z dnia 16 kwietnia 2019 r., sygn. akt II SA/Ol 195/19. Z treści tych orzeczeń generalnie wynika, iż przepis art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s. obejmuje także alimenty zaległe, w tym także alimenty egzekwowane od dłużnika alimentacyjnego na rzecz funduszu alimentacyjnego. Z przepisu tego wynika, że przychód ma być pomniejszony o alimenty, jednak z owego pomniejszenia ustawodawca nie przewidział żadnych wyłączeń.
Zgodnie z drugim, przeciwstawnym poglądem, nie jest dopuszczalne pomniejszenie przychodu wnioskodawcy o zwrot świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego. Stanowisko takie wyrażone zostało w przywołanych przez Prokuratora Generalnego orzeczeniach Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyroki z dnia 3 lutego 2012 r., sygn. akt I OSK 1433/11, z dnia 5 grudnia 2012 r., sygn. akt I OSK 957/12, z dnia 21 maja 2014 r., sygn. akt I OSK 571/13, z dnia 14 listopada 2014 r., sygn. akt I OSK 904/14 i z dnia 7 lutego 2017 r., sygn. akt I OSK 1726/15) i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w: Warszawie z dnia 20 czerwca 2011 r., sygn. akt I SA/Wa 499/11, Gliwicach z dnia 23 września 2014 r., sygn. akt IV SA/Gl 1282/13, Lublinie z dnia 31 stycznia 2019 r., sygn. akt II SA/Lu 710/18.
W motywach tych orzeczeń prezentowano stanowisko, iż z pomniejszenia przychodu korzystać może tylko ten zobowiązany, który świadczy alimenty w terminie, bowiem istota alimentów polega na ich regularnym świadczeniu, a zatem brak jest podstaw do pomniejszenia przychodu o dług wobec funduszu alimentacyjnego. Przy ustalaniu dochodu wnioskodawcy należy uwzględniać wyłącznie alimenty, które wnioskodawca świadczy jako osoba zobowiązana do tego z mocy ustawy; wszystkie inne należności niż tak rozumiane alimenty, a więc i należności regulowane tytułem zwrotu świadczeń wypłacanych z funduszu alimentacyjnego, nie mogą pomniejszać przychodu.
Wyjątki interpretujemy ściśle
Naczelny Sąd Administracyjny podzielił drugi z przedstawionych poglądów, wskazując m.in. że obowiązek alimentacyjny realizowany jest w ramach nawiązanego stosunku alimentacyjnego, powstałego z mocy prawa, niezależnie od woli stron, wskutek istnienia określonych relacji rodzinnych, takich jak pokrewieństwo, powinowactwo czy przysposobienie, to zapłaty alimentów świadczonych przez zobowiązanego na rzecz tych osób uprawnionych nie można utożsamiać z kwotami należności wyegzekwowanych lub zwróconych przez dłużnika na rzecz funduszu alimentacyjnego w ramach nie prywatnoprawnego lecz przecież, co istotne, publicznoprawnego zobowiązania.
NSA zauważył ponadto, iż przepis art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s. zawiera regulację szczególną, która umożliwia pomniejszenie przychodu wyłącznie o enumeratywnie wymienione należności. Z art. 8 ust. 3 zdanie wprowadzające u.p.s. wynika zasada, że za dochód uważa się wszystko z wyjątkiem tego, co wymieniono w dalszej treści art. 8 ust. 3-5. Skoro więc pomniejszenie tego przychodu m. in. o kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób stanowi dla ustawodawcy wyjątek od zasady, to nie ma podstaw, aby pojęcie "alimenty" w rozumieniu art. 8 ust. 3 pkt 3 u.p.s. rozszerzać na ustawowo odmienne pojęcia "należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu", "świadczenia z funduszu" i "należności z tytułu świadczeń z funduszu" – w rozumieniu art. 27 ust. 1 i art. 28 ustawy alimentacyjnej.
Nie można promować naruszenia prawa przez zobowiązanego do alimentacji
Sąd wskazał również, że wyjątek z art. 8 ust. 3 pkt 3 ma właśnie szczególnie silne uzasadnienie aksjologiczne wyłącznie z uwagi na interes uprawnionego do alimentacji i powinien być interpretowany ściśle. Skoro istota alimentów polega na ich regularnym świadczeniu, z pomniejszenia przychodu nie może korzystać ten zobowiązany, który popada w zadłużenie doprowadzając do konieczności uruchomienia procedury, o której stanowi art. 27 ust. 1 i 3 ustawy alimentacyjnej. W innym wypadku z wyjątkowego pomniejszenia przychodu w rozumieniu art. 8 ust. 3 u.p.s. korzystałyby osoby, które nie dostarczają uprawnionym środków utrzymania na bieżąco, doprowadzając do uruchomienia świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Zobowiązany korzystałby dwukrotnie z naruszania przez siebie prawa – za pierwszym razem nie wykonując swojego skonkretyzowanego obowiązku terminowo i należycie (popełniając delikt cywilnoprawny wobec uprawnionego do świadczeń alimentacyjnych), drugi raz – uzyskując pomniejszenie przychodu w rozmiarze większym niż osoba w takiej samej sytuacji prawnej i faktycznej, która swoje świadczenia łożyła należycie i w terminie.
Źródło: CBOSA