Audyt wewnętrzny jest jednym z kluczowych elementów niezbędnych dla właściwego zarządzania organizacją, w tym jednostką sektora finansów publicznych.
Najwyższa Izba Kontroli negatywnie ocenia funkcjonowanie audytu wewnętrznego w objętych kontrolą samorządach. Niewłaściwa organizacja audytu oraz nieprawidłowe jego wykonywanie w znacznej części skontrolowanych jednostek powodowały, że nie był on efektywny, ponieważ w niedostatecznym stopniu służył usprawnianiu działalności tych jednostek.
Ocena kontroli zarządczej powinna być dokonywana przede wszystkim w aspekcie jej adekwatności, skuteczności i efektywności. Działalność audytowa powinna zatem dostarczać niezbędnych wniosków wynikających z tej oceny, a zwłaszcza wniosków o charakterze systemowym, które wpływają na system kontroli zarządczej poprzez budowanie nowych lub zmianę już istniejących mechanizmów minimalizujących ryzyko wystąpienia nieprawidłowości lub nieosiągnięcia zakładanych celów funkcjonowania jednostki.
Kontrola NIK wykazała, że po przeprowadzeniu w latach 2016–2019 przez audytorów wewnętrznych zadań zapewniających, w 10 jednostkach objętych kontrolą (37%), nie sformułowano żadnych wniosków o charakterze systemowym albo wnioski te nie wpłynęły na poprawę funkcjonowania jednostki i nie zostały uwzględnione w procesie identyfikacji i analizy ryzyka w kontroli zarządczej. Tylko 58% wszystkich sformułowanych po zakończeniu zadań zapewniających wniosków miała charakter systemowy, przy czym jedynie 16% z nich (z poddanych analizie 514 wniosków) wskazywała kierunki usprawnienia działalności jednostki w realizacji celów i zadań przez systematyczną ocenę kontroli zarządczej w zakresie jej skuteczności i efektywności.
W ocenie NIK, zasadniczymi przyczynami nieefektywnego funkcjonowania audytu wewnętrznego w samorządach, było niedostrzeganie przez kierowników jednostek roli i znaczenia działalności audytu w funkcjonowaniu jednostki, niezapewnienie ciągłości prowadzenia audytu oraz niewystarczająca liczba audytorów.
Znaczenie miała także wadliwa organizacja audytu wewnętrznego, w tym brak wystarczających mechanizmów gwarantujących jego niezależność w tych jednostkach, w których komórka audytu nie została wyodrębniona organizacyjnie. Na niewłaściwe funkcjonowanie audytu wewnętrznego w jednostkach samorządu terytorialnego wpłynęło również planowanie i wykonywanie zadań audytowych z naruszeniem przepisów i rozporządzenia w sprawie audytu oraz Standardów audytu wewnętrznego, a także częsta rotacja audytorów.
NIK wniosła o przygotowanie przez Ministra Finansów nowelizacji ustawy o finansach publicznych, polegającej na wprowadzeniu: wyższego limitu kwoty dochodów i przychodów lub kwoty wydatków i rozchodów ujętych w uchwale budżetowej, po przekroczeniu których powstaje obowiązek prowadzenia audytu wewnętrznego, zasady, aby minimalny stan zatrudnienia w urzędzie na stanowisku audytora wynosił co najmniej jeden pełny etat, rozwiązań uprawniających Ministra Finansów, w ramach koordynacji wykonywania audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych, do uzyskiwania informacji o organizacji i prowadzeniu audytu w samorządach oraz do upowszechniania w oparciu o te informacje dobrych praktyk w działalności tych jednostek, a także wskazywania nieefektywnych rozwiązań dotyczących np. wykonywania audytu w wielu jednostkach w ciągu roku przez audytora usługodawcę.
Z całością raportu można zapoznać się tutaj.