Mija 30 lat od uchwalenia ustawy o samorządzie terytorialnym. Ta szczególna rocznica jest doskonałym momentem do wspomnień, podsumowań, a także planów na przyszłość. Aby uczcić ten niezwykle ważny dla polskiej samorządności dzień, 10 marca w Senacie odbyła się konferencja poświęcona jubileuszowi. Udział w niej wzięli m.in. Zygmunt Frankiewicz, Jerzy Buzek i Jerzy Stępień.
Konferencję poprzedziła konferencja prasowa z udziałem przedstawicieli miasta Warszawy, województwa mazowieckiego oraz korporacji samorządowych. – Ostatnie trzydzieści lat będzie przez historię ocenione jako jeden z najlepszych okresów w historii Rzeczypospolitej – mówił Senator Zygmunt Frankiewicz, przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej. Podkreślił dużą wagę aktu prawnego, który został przyjęty właśnie w Senacie 30 lat temu. Choć zaznaczył, że samorząd ma powody do dumy, to nawiązał także do obecnej – bardzo trudnej sytuacji zmagania się z wirusem. Odpowiednio kroki w tej sprawie zostaną jednak podjęte w trybie roboczym. Podczas konferencji głos zabrał także wiceprezydent Warszawy Paweł Rabiej. Podkreślał postępujące zwiększenie samorządności i obywatelskości wśród Polaków. Mówił także o szczególnej roli miasta Warszawy w obchodach 30 rocznicy istnienia samorządów – to właśnie tu będą odbywały się obchody centralne i związane z nimi uroczystości. Zgodnie ze słowami Pawła Rabieja, będzie to też dobry czas to podsumowań. W czasie obchodów dyskutowana będzie również przyszłość samorządów i możliwe drogi do rozwiązywania problemów, które stoją przed polskim samorządem. Adam Struzik, Marszałek Województwa Mazowieckiego mówił o najważniejszych datach dla polskiego samorządu. W swoich słowach podkreślił również duże znaczenie silnej reprezentacji Polski w Komitecie Regionów Unii Europejskiej. O słodko-gorzkim wymiarze 30. rocznicy mówił Tadeusz Truskolaski, Prezes Zarządu Unii Metropolii Polskich. Zaznaczył duży rozwój, jaki przeszły polskie wsie i miasteczka, niemniej z drugiej strony zwrócił uwagę na problem zmniejszonego finansowania w ostatnim czasie. Mówił także o 30 medalach dla osób zasłużonych dla polskiej samorządności, które Unia Metropolii Polskich zamierza wręczyć w ramach obchodów rocznicowych.
Konferencja z okazji 30. Rocznicy uchwalenia ustawy o samorządzie terytorialnym została otwarta przez Senatora Zygmunta Frankiewicza. Senator wygłosił też przemówienie na temat Samorządu terytorialnego w Polsce po 30 latach. Podkreślił, że funkcjonowanie powiatów i gmin wykreowało w Polsce prawdziwych gospodarzy. Wspomniał także same początki tworzenia się polskiej samorządności – najpierw było trudno, lecz rodziła się z tego pewna bezkompromisowość. Następowała samoorganizacja i uczenie się, coraz większą uwagę zaczęto przywiązywać do partycypacji społecznej. Powoli wzrastała jakość życia, rozpoczęło się inwestowanie. Za swoistą cezurę czasową Zygmunt Frankiewicz uznał rok 2004, czyli moment uchwalenia nowej ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Podkreślał również szerokie kompetencje polskich samorządowców. Skupił się też na samym ustroju samorządowym – zaznaczył, że pomimo konieczności wprowadzenia pewnych zmian, jest on stabilny i silny. Senator mówił także o wynikach opinii społecznej, wedle których samorząd posiada najlepszy wynik spośród wszystkich władz. W swoim wystąpieniu Zygmunt Frankiewicz odniósł się też do obecnej sytuacji samorządów. Zaznaczył kryzys finansowy, który nastąpił w szczycie koniunktury. Nawiązał do Raportu o stanie finansów samorządowych, według którego około połowa jednostek samorządu terytorialnego ma ujemną nadwyżkę netto. Wydatki samorządów wzrastają nieproporcjonalnie do dochodów, na co składają się różne czynniki. Mówił też o problemie nadregulacji – samorządom odbiera się obecnie kompetencje, które powinny być blisko obywateli. Zdaniem senatora konieczne jest wprowadzenie niezbędnych zmian, np. nowej ustawy o dochodach JST. Potrzebne są rekompensaty z tytułu utraconych dochodów a także wprowadzenie w życie zasady pomocniczości. Czarnym scenariuszem wg Zygmunta Frankiewicza będzie podkopywanie zaufania do samorządów, bowiem oczekiwania inwestycyjne mieszkańców są duże, jednak możliwe jest nastąpienie spadku jakości usług i zahamowanie inwestycji. Stąd może wziąć się wniosek, że to samorządy są niewydolne. – Podsumowując, można powiedzieć, że mamy powody do dumy i świętowania z tytułu tego, co było przez ostatnie trzydzieści lat ale mamy też zupełnie zepsute nastroje i obawy dotyczące tego, co będzie w przyszłości – zakończył Zygmunt Frankiewicz.
Jako drugi podczas konferencji głos zabrał premier Jerzy Buzek, który wspominał Zjazd „Solidarności” w Gdańsku w 1981 roku. – Było to doświadczenie niezwykłej więzi która dla ludzi którzy chcieli zrobić coś dobrego znosiła podziału, własne interesy i hierarchie społeczne. Siłą Solidarności był nie tylko wspólny cel, ale przede wszystkim różnorodność – mówił Jerzy Buzek. Podkreślił także, że wydarzenia sprzed 30 lat były prawdziwym cudem – a każdy kolejny cud będzie możliwy poprzez pamięć o historii. Były premier przypomniał także program „Samorządnej Rzeczpospolitej” wspominając, że prace nad samorządami w Polsce trwały blisko dwadzieścia lat. Samorządność łączono nierozerwalnie z państwem prawa i gospodarką. Jerzy Buzek przypomniał też historię samorządności – od czasów II Rzeczypospolitej. Omówił także pokrótce główne zasady, którymi kierowano się podczas I Zjazdu „Solidarności”. Przywołał również tezy, które były zawarte w Programie „Samorządna Rzeczpospolita”. Jerzy Buzek podkreślił, że fundamentem roztropności jest też pamięć o popełnionych błędach.
O senackim projekcie ustawy o samorządzie terytorialnym mówił prof. Jerzy Stępień. Skupił się na genezie, historii i znaczeniu tego projektu senackiego. W nawiązaniu do wypowiedzi premiera Jerzego Buzka również poruszył kwestię postulatów, jakie znalazły się w programie „Samorządna Rzeczpospolita”, jak np. powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich. Profesor opowiedział o procesie powstawania ustawy i problemach z tym związanych. Wspomniał także walkę o decentralizację oraz o to, gdzie będą usytuowane Regionalne Izby Obrachunkowe. Przytoczył też pomysł Michała Kuleszy, by przetłumaczyć projekty ustaw na język angielski i wysłać je do zaopiniowania do Rady Europy. Okazało się, że polski projekt w całości odpowiadał założeniom Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego. Jak stwierdził Jerzy Stępień, niezwykle ważne było to, że samorządy od razu zabrały się za porządkowanie własności komunalnej.
Podczas konferencji przypomniano także zasługi Ojców Założycieli polskiego samorządu. Jako pierwszy wystąpił Cezary Trutkowski, Prezes Zarządu Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, który wspominał Jerzego Regulskiego. Przytoczył on życiorys tego znanego samorządowca i jego pracę na rzecz samorządności. Profesor Regulski pracował nad reformami samorządowymi w momencie, gdy jeszcze nikomu nie śniło się o wprowadzeniu ich w życie. Cezary Trutkowski mówił też o niezwykłej odpowiedzialności, z jaką działał prof. Regulski, dostosowując reformę samorządu do ówczesnych potrzeb społeczeństwa.
Wspomnienie Michała Kuleszy wygłosił Andrzej Porawski, sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Zdaniem prelegenta rzeczą, którą w znacznym stopniu należy przypisać Michałowi Kuleszy to kwestia komunalizacji. – On bardzo pilnował tego zapisu o komunalizacji. Wiedział, że to stworzy solidną bazę dla samorządu terytorialnego – mówił Andrzej Porawski. Przytoczył również, że Michał Kulesza aktywnie działał w programie pilotażu powiatów. Andrzej Porawski przypomniał, że Michał Kulesza bronił samorządowców w sprawach sądowych o różnym znaczeniu. Walczył o pieniądze na dodatki mieszkaniowe. Dbał, by nieprzerwanie przestrzegać standardów samorządności.
Trzecim Ojcem Założycielem, którego zasługi dla polskiego samorządu wspomniano był Walerian Pańko. Wystąpienie na jego temat wygłosił Andrzej Bratkowski, wiceprzewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego Sejmu X Kadencji. Andrzej Bratkowski przypomniał powołanie specjalnej Komisji Sejmowej pod przewodnictwem prof. Waleriana Pańki. Przypomniał także pracę Waleriana Pańki w Najwyższej Izbie Kontroli. Andrzej Bratkowski wspomniał też tragiczną śmierć Waleriana Pański a także wyraził nadzieję, że pamięć o tym wybitnym samorządowcu będzie wiecznie żywa.
Jako ostatni podczas konferencji głos zabrał Jan Olbrycht, Deputowany do Parlamentu Europejskiego VI,VII,VIII i IX kadencji. W swoim wystąpieniu poruszył kwestię polskich samorządowców na forum międzynarodowym. Zaznaczył, że za postępującymi zmianami zawsze stoją konkretni ludzie. Poruszył kwestię dyplomacji obywatelskiej, która jest prowadzona przez samorządy od wielu lat, a która jest sprawą kluczową. – Wszyscy wiedzieliśmy, że poprzez samorządy można było załatwić kilka sprawy, których nie dało się załatwić przez politykę zagraniczną rządów – mówił Jan Olbrycht. Przypomniał, że polscy samorządowcy dbali o zachowanie prawa nie tylko w Polsce, ale też w krajach wschodnich, np. na Bałkanach. Polscy samorządowcy brali też udział w przygotowywaniu funduszy europejskich. Jan Olbrycht wspominał także swój udział w kształtowaniu się Komitetu Regionów Unii Europejskiej. Podzielił się również doświadczeniami z pracy z samorządowcami afrykańskimi i azjatyckimi. Zdaniem Jana Olbrychta głównym wnioskiem po wielu latach współpracy międzynarodowej jest to, że nie ma jednego modelu samorządowego – musi on być dostosowany do funkcjonowania danego państwa.
