Stosownie do art. 222 ust. 2 ustawy o finansach publicznych w budżecie jednostki samorządu terytorialnego mogą być tworzone rezerwy celowe.

Cechą charakterystyczną rezerw celowych jest:

• ukierunkowane (celowe) ich przeznaczenie,
• co do zasady – fakultatywność ich tworzenia w budżecie JST albo uzależnienie obligatoryjności tworzenia od innych ustaw, które taki obowiązek przewidują.

Wskazane cechy odróżniają rezerwy celowe od rezerwy ogólnej tworzonej obligatoryjnie i bez ukierunkowanego przeznaczenia planowanych w ramach rezerwy środków budżetowych.

Przepis art. 222 ust. 2 pkt 1–3 ustawy o finansach publicznych określa trzy sytuacje, w których istnieje możliwość (a w jednym z tych przypadków obowiązek) odstąpienia od szczegółowego planowania wydatków budżetowych.

Rezerwa celowa na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu jednostki samorządu terytorialnego (art. 222 ust. 2 pkt 1)

Powołany przepis określa zarówno sytuację związaną z przewidzianą przez ustawodawcę możliwością utworzenia rezerwy, jak i moment czasowy jej utworzenia (zaplanowania). Brzmienie przepisu wyklucza zatem dopuszczalność utworzenia rezerwy celowej na wydatki, które na etapie opracowywania budżetu mogą zostać zaklasyfikowane do właściwych pozycji (podziałek) klasyfikacji budżetowej.

Należy zaznaczyć, że ustawodawca ogranicza również czasowo możliwość tworzenia wskazanej rezerwy do okresu opracowywania budżetu JST. W praktyce okres opracowywania budżetu kończy podjęcie przez organ stanowiący uchwały na sesji budżetowej.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że tworzenie przez organ stanowiący w trakcie roku budżetowego nowych rezerw celowych skutkuje stwierdzeniem przez organ nadzoru istotnego naruszenia art. 222 ust. 2 pkt 1 ustawy o finansach publicznych w uchwale w sprawie zmiany uchwały budżetowej.

Rezerwa celowa na wydatki związane z realizacją programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych (art. 222 ust. 2 pkt 2)

Druga rezerwa celowa wskazana w art. 222 ust. 2 jest rezerwą na wydatki związane z realizacją programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 u.f.p., tj.: środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy o finansach publicznych, przepis ma za zadanie uelastycznić „zasady gospodarowania środkami pomocowymi z Unii Europejskiej w budżetach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w szczególności w budżetach samorządów województw”.

Cechą charakterystyczną i odróżniającą omawianą rezerwę jest jej nielimitowana wielkość. Nie podlega ona bowiem sumowaniu w ramach 5% limitu wydatków JST określonego w art. 222 ust. 3 ustawy. Natomiast możliwość jej tworzenia nie została ograniczona do okresu opracowywania budżetu. Przesłanką pozytywną jej utworzenia nie jest też brak możliwości podziału wydatków na ten cel na pozycje klasyfikacji budżetowej.

Rezerwa celowa, tworzona gdy odrębne ustawy tak stanowią (art. 222 ust. 2 pkt 3)

Szczególną kategorią rezerw celowych są rezerwy, których obowiązek tworzenia przewidują odrębne ustawy. Ustawodawca w art. 222 ust. 2 pkt 3 ustawy formułuje odesłanie do odrębnych ustaw, które stanowią o tworzeniu rezerwy celowej. W aktualnym stanie prawnym o obowiązku utworzenia rezerwy celowej stanowi wyłącznie ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.

Szczegółowo na temat tej rezerwy w kolejnych artykułach.