Wysokie wydatki w oświacie na równi z rozmachem inwestycyjnym są najczęstszą przyczyną pogarszania się sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego.
Ustalenia takiego dokonała Najwyższa Izba Kontroli w ramach badania ankietowego przeprowadzonego jako część kontroli „Skuteczność programów naprawczych jednostek samorządu terytorialnego”. Na wskazane przyczyny wskazało po 5 spośród 14 jednostek objętych kontrolą oraz odpowiednio 27 i 28 jednostek spośród 43 realizujących programy naprawcze, a nieobjętych kontrolą (liczby się nie sumują ze względu na możliwość wskazania kilku przyczyn). W rankingu przyczyn na dalszych miejscach znalazły się:
- zmniejszające się dochody ze sprzedaży mienia (odpowiednio 2 kontrolowane jednostki i 22 niekontrolowane);
- wysokie wydatki związane z likwidacją szpitali (odpowiednio 1 i 8);
- problemy z refundacją środków z Unii Europejskiej (odpowiednio: 0 i 8).
Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie oceniła skuteczność skontrolowanych programów naprawczych. Na koniec realizacji programów naprawczych większość kontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego spełniało relacje określone w art. 242–243 ustawy o finansach publicznych. Oznacza to, że prawie wszystkie kontrolowane programy naprawcze przyniosły efekt w postaci poprawy sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego.
Jednostki samorządu terytorialnego prawidłowo identyfikowały przyczyny pogorszenia się sytuacji finansowej. Określały przedsięwzięcia naprawcze służące eliminacji tych przyczyn, co miało służyć poprawie sytuacji finansowej jednostek mierzonej wskaźnikami określonymi w przepisach ustawy o finansach publicznych. Niemniej jednak stwierdzone w toku kontroli nieprawidłowości wskazują, że programy naprawcze nie zostały przygotowane rzetelnie.
Zastrzeżenia dotyczyły również realizacji zaplanowanych przedsięwzięć naprawczych. W większości analizowanych przypadków nie były one wdrożone zgodnie z harmonogramami, a cześć samorządów zrezygnowała z ich realizacji lub zastępowała je innymi przedsięwzięciami. Ponad połowa kontrolowanych programów naprawczych nie przyniosła zaplanowanych efektów finansowych.
Dokładniejsze informacje dotyczące wyników kontroli można znaleźć w https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/17/009/KBF/.
