Naczelny Sąd Administracyjny w jednym z niedawnych orzeczeń przeanalizował możliwość rozstrzygania o przyznaniu odszkodowania za przejęte na rzecz Skarbu Państwa grunty w trybie art. 11 ustawy o terenach dla budownictwa domów jednorodzinnych w miastach i osiedlach, przy uwzględnieniu art. 129 ust. 5 pkt 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami, który uprawnia starostę do wydania odrębnej decyzji o ustaleniu odszkodowania, w związku z uprzednim wydaniem wobec nieruchomości decyzji wywołującej skutek pozbawienia praw, które do niej przysługiwały, w sytuacji gdy obowiązujące przepisy przewidują jego ustalenie. Sąd uznał, że jest to dopuszczalne – sygnalizując jednak odmienny pogląd wyrażany w części orzeczeń Naczelnego Sądu.
Problem sprowadzał się do kwestii retrospektywnego stosowania przepisu art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n., która – jak zauważył NSA – nie jest postrzegana jednolicie w orzecznictwie sądów administracyjnych.
Dla pierwszego stanowiska reprezentatywny jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 kwietnia 2012 r., sygn. akt I OSK 624/11. W świetle wyrażonego tam poglądu, przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami nie stosuje się do spraw, które nie dotyczą zwrotu nieruchomości, a więc do odszkodowania, które nie zostało wypłacone przed wejściem w życie tej ustawy. W sytuacji zatem, gdy pozbawienie praw do nieruchomości nastąpiło bez odszkodowania, bowiem przy przejmowaniu nieruchomości w trybie ustawy o terenach dla budownictwa domów jednorodzinnych w miastach i osiedlach nie wydawano decyzji administracyjnych zarówno w przedmiocie przejęcia nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, a co za tym idzie, również odszkodowań za przejęte nieruchomości, to aktualnie brak jest podstaw materialnoprawnych orzekania w zakresie żądania ustalenia i wypłaty odszkodowania – przypomniał NSA.
Odmienne zapatrywanie na przedmiotową kwestię przedstawił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19 listopada 2014 r., sygn. akt I OSK 713/13. Sąd ten przyjął, że jeżeli art. 129 ust. 5 pkt 3 u.g.n. odnosi się do stanów sprzed wejścia w życie ustawy o gospodarce nieruchomościami, to konsekwentnie należy przyjąć, że ustawodawca zobowiązał się do regulowania roszczeń także w przypadkach, gdy przed 1998 r. nastąpiło wywłaszczenie, a obecne przepisy przewidują ustalenie (i co za tym idzie wypłacenie) odszkodowania. Oznacza to, że prawo do odszkodowania, a także jego wysokość ustalane są na podstawie aktualnych przepisów – wskazał NSA.
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie orzekającym w omawianej sprawie przychylił się do drugiego z przedstawionych poglądów. Wspomniał przy tym, że w uchwale z dnia 10 kwietnia 2006 r., sygn. akt I OPS 1/06, Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, że nowa ustawa, w braku przepisów przejściowych, ma zastosowanie do stanów aktualnych, ale i zdarzeń wcześniej powstałych, jeśli nadal trwają, a bezpośrednie stosowanie nowych przepisów przede wszystkim odnosi się do zastanych w dniu wejścia ich w życie stosunków prawnych. NSA wskazał również, że rozróżnić trzeba retrospektywność (nowe przepisy regulują też stany wcześniejsze, ale otwarte, w toku, niezakończone ostatecznie) oraz retroaktywność przepisów (oddziaływanie wsteczne na stany wcześniejsze, lecz zamknięte, czyli zakończone – załatwione) – tak np. wyrok NSA z dnia 26 sierpnia 2014 r., sygn. akt I OSK 147/13.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 lipca 2020 r., I OSK 3326/19
Źródło: CBOSA
